Aan het begin van onze parasja zegt God tegen Mosjé dat Hij de vrije wil van Farao opheft om zo te laten zien wie de Baas in eigen huis is:
“Kom naar Farao, want Ik heb zijn hart en het hart van zijn dienaren verzwaard, zodat Ik deze tekenen van Mij in zijn midden kan plaatsen. En opdat je in de oren van jouw zoon en de zoon van jouw zoon vertelt hoe Ik de Egyptenaren bespotte, en [dat jij vertelt over] Mijn tekenen die Ik in hen plaatste, en je zult weten dat Ik God ben.”
Op andere plekken wordt niet de term ‘zwaar hart’ gebezigd, maar de term ‘verhard hart’ (wajechezak lew Par’o), zoals in Sjemot 7:14: “Farao’s hart was verhard en hij luisterde niet naar hen, zoals God had gezegd.”
Wij kunnen iets voorstellen onder het begrip ‘een verhard hart’. En hiermee doel ik niet op mensen die aan arteriosclerose lijden. Iemand met een hard hart kennen wij als een kil iemand, iemand zonder scrupules. Maar wat betekent een ‘zwaar hart’?
Egyptische achtergrond
Laten we allereerst kijken waar in de Tora het begrip zwaar hart wordt gebruikt.
In de gehele Tenach vinden we het idioom ‘zwaar hart’ alleen terug als het over Egyptenaren praat, heel curieus! Volgens de bijbelgeleerden moeten we deze term dan ook begrepen worden tegen de achtergrond van de Egyptische religieuze cultuur.
Osiris weegt het hart van de ziel
In het Egyptisch Dodenboek wordt beschreven dat de ziel van de doden opgewacht wordt door de god Anubis die haar van haar laatste rustplaats naar de Hal van de Twee Waarheden zou leiden. Anubis bracht de ziel dan voor Osiris en de schrijver van de goden, Thoth, voor de gouden weegschaal te gaan staan.
De godin Ma’at, personificatie van de culturele waarde ma’at (harmonie en evenwicht) zou ook aanwezig zijn en deze zouden worden omringd door de tweeënveertig rechters die deze goden zouden raadplegen over iemands eeuwige lot.
Het ‘hart’ van de ziel werd overgedragen aan Osiris die het op een grote gouden schaal plaatste. Het werd dan afgewogen tegen de witte struisvogelveer van Ma’at, de veer van de waarheid. Als het hart van de ziel lichter was dan de veer, overlegden de goden met de tweeënveertig rechters en als ze het erover eens waren dat de ziel gerechtvaardigd was, kon de persoon doorgaan naar de gelukzaligheid van het hiernamaals.
Mocht het hart echter zwaarder blijken te zijn, dan werd het op de vloer van de Hal van de Twee Waarheiden gegooid waar het werd verslonden door Amenti (ook bekend als Amut), een god met het gezicht van een krokodil, de voorkant van een luipaard en de achterkant van een neushoorn, bekend als “de gulzigaard”.
Zodra Amenti het hart van de persoon verslond, hield de individuele ziel op te bestaan.
Polemiek tegen Farao
De oorspronkelijke schrijvers van de Tora kenden deze Egyptische mythe en gebruikten het in hun polemiek tegen Farao. Ze wilden hiermee niet alleen aangeven dat Farao koppig en hardleers was, maar ook dat hij een grote zondaar was. Een autocraat die een heel zwaar hart had. Farao was in hun visie niet alleen maar veroordeeld door God, maar ook door de Egyptische goden na het wegen van zijn hart.
Gewogen en te zwaar bevonden dus.
Interessant!