Sal Joachimsthal maakt zich ernstige zorgen als hij in 1938 op 26-jarige leeftijd directeur wordt van de firma Joachimsthal.
Het vreselijke nieuws over de Kristallnacht, waarbij in Duitsland en Oostenrijk 1400 synagogen in vlammen opgingen, ruim zevenduizend winkels en woningen werden vernield en bijna honderd Joden werden vermoord, slaat in als een bom.
Stichting tegen Antisemietische Beïnvloeding
Sal wordt actief in de bestrijding van de propaganda voor het antisemitisme. Hij raakt als uitgever en perscommissaris betrokken bij de Stichting tegen Antisemietische Beïnvloeding. De stichting geeft een sluitzegel uit en de eerste oplage van een half miljoen zegels is in korte tijd al uitverkocht. De directie van de Hema in Rotterdam deelt de zegels uit aan personeel met de vraag de zegels achterop brieven te plakken. Vele steunbetuigingen komen binnen van (niet Joodse) predikanten, artsen, onderwijzers en van humanitaire en culturele instellingen.
Links de sluitzegel van de Stichting tegen Antisemietische Beïnvloeding, rechts Sal Joachimsthal.
De Paleisrevolutie
Sal beseft ook dat het NIW, ‘s lands meest invloedrijke Joodse blad dat al sinds 1890 bij Joachimsthal verschijnt, zich niet langer tegen het zionisme kan en mag blijven uitspreken. Hoofdredacteur Staal, die zich nu nog steeds verzet tegen het idee van een veilige Joodse staat, is daarom niet langer te handhaven. Wat volgt is een ‘staatsgreep’ binnen de redactie van het blad.
Staal wordt ‘eervol’ en vooral op staande voet ontslagen tijdens deze ‘Paleisrevolutie’. Het NIW krijgt direct daarna, net als diverse andere uitgaven van Joachimsthal, een zionistische inslag.
De boekjes uit de Massada-serie (1941) over ‘de levensproblemen, geschiedenis en cultuur van het Joodsche Volk.’ Ze gaven aan Joden een stevige verankering in de eigen geschiedenis en traditie. Het was een expliciet zionistisch initiatief en werd gedragen door de overtuiging dat de Nederlandse Joden nu aan den lijve ondervonden wat galoet, diaspora, was: als Jood was je nooit helemaal veilig, zelfs de Nederlandse nationaliteit en identiteit boden geen bescherming.
Emigratie is voor Sal geen optie
Kort na de Duitse inval in Nederland wordt Sal gebeld door zijn goede vriend, de journalist Albert Milhado. Het is Milhado gelukt voor hemzelf en Sal en zijn gezin tickets te bemachtigen voor een overtocht per boot naar Engeland. Maar Sal wil in Amsterdam blijven. Hij kan en wil zijn personeel en medewerkers niet aan hun lot overlaten.
De Duitsers, de raad en het weekblad
Sal zit op een stoel in een kamer, tegenover hem zitten drie Duitsers. Zijn vrouw Steppy, zoontje Albert en hun voormalige huishoudster Ella zitten in de aangrenzende kamer. ‘We hebben een handtekening nodig’, zegt een van de Duitsers tegenover Sal. ‘We willen dat u akkoord gaat en tekent.’
Een aantal dagen eerder heeft Sal van Abraham Asscher telefonisch het dringende verzoek gekregen om, onder auspiciën van de Joodse Raad, Het Joodsche Weekblad te drukken. Joachimsthal is namelijk het enige Joodse bedrijf met een rotatiepers die groot genoeg is om de verwachte oplage aan te kunnen. Sal twijfelt. Omdat Het Joodsche Weekblad uiteindelijk gemaakt wordt in opdracht van de bezetter wil hij daar principieel niet aan meewerken.
Korte tijd later belt Asscher nogmaals om Sal aan te sporen haast te maken met zijn beslissing anders zullen de Duitsers Sal gaan dwingen om mee te werken. Uiteindelijk worden Sal, Steppy, de kleine Albert en Ella door de Duitsers van huis gehaald en naar een groot pand aan de Apollolaan gereden.
Als Sal niet tekent…
De Duitsers eisen van Sal dat hij tekent, maar Sal is dat niet van plan. Over de gevolgen van een weigering laten de Duitsers geen twijfel. Als Sal nee zegt, dan zullen hij en zijn gezin de nacht moeten blijven en de volgende ochtend samen met de rest van zijn familie naar het Oosten gezonden worden. Sal begrijpt dat hem, zijn familie en uiteindelijk ook zijn personeel een vreselijk lot staat te wachten als hij weigert. Er zit niets anders op dan in te gaan op de eisen die de Duitsers stellen, al wil Sal dit alleen onder zijn eigen voorwaarden doen. Hij eist dat zijn ruim zestig medewerkers, inclusief bezorgers, schoonmaaksters en leveranciers de zekerheid krijgen niet naar Buchenwald of een ander kamp gestuurd te worden. ‘Dat is goed’, krijgt hij hierop te horen.
Joodsche Weekblad
Op 11 april 1941 rolt de eerste oplage van het Joodsche Weekblad bij Joachimsthal van de persen. Meer dan eens wordt hij onderworpen aan hevige vernederingen, maar zijn verantwoordelijkheidsgevoel richting zijn medewerkers zorgt ervoor dat het hem iedere keer zal lukken stand te houden.
Razzia en deportatie
Op 29 september 1943 staat er opnieuw een geüniformeerde Duitser bij de Joachimsthals op de stoep. De laatste grote razzia is begonnen. Ook de leden en voorzitters van de Joodse Raad met hun families worden van huis gehaald. De raad wordt hiermee beëindigd en Amsterdam, en daarmee Nederland, moet ‘Judenrein’ worden. Zonder lezerspubliek heeft het Joodsche Weekblad geen enkele functie meer, en zonder weekblad is Sal voor de Duitsers overbodig geworden.
Bergen-Belsen
Sal bezwijkt op 12 februari 1945 in Bergen-Belsen op 33 jarige leeftijd. Zijn overlijden betekent tevens het einde van Firma Joachimsthal als familiebedrijf. Steppy en Albert overleven als enigen van alle gedeporteerde Joachimsthals de kampen.
Een deel van deze tekst is geschreven door Talma Joachimsthal. Ook is een groot deel van deze tekst uit het boek en geschreven door Bart Wallet en Gerben Post.
Joachimsthal. Familie en Firma 1823-1945 van Bart Wallet, Gerben Post en Talma Joachimsthal. 256 pagina’s, gebonden, groot formaat (23 x 28 cm); €34,95; uitgeverij WBOOKS, Zwolle, 2023 Vormgeving: Talma Joachimsthal, WAT ontwerpers, Utrecht
Geef als eerste een reactie