Pesach in onzekere tijden

Alles is anders dit jaar, maar sommige zaken blijven.

Zoals het brood dat we bakten op de vlucht uit Egypte. Dat was plat zonder een kruimeltje gerezen deeg. Daar was geen tijd voor en dat herdenken we jaarlijks acht dagen lang met Pesach. Barend Elburg zocht uit welke varianten er zijn in het ongerezen brood: Over zachte, harde, dikke, dunne, ronde en vierkante matses.

Israël ligt onder vuur. Letterlijk door de raketten afgeschoten uit Iran. Salomon Bouman dook erin, of beter er onderdoor (geen enkele inwoner werd geraakt!) en concludeert: Pesach is dit jaar het feest van de ontsnapping. Bouman verwacht overigens dat Israël gaat reageren door af te rekenen met de zogeheten proxy’s (Hezbollah en Hamas) van Iran. Volgens dit scenario blijft dit dus een oorlogsjaar deze 5784. Bouman sluit zijn artikel wel hoopvol af: “Dan verliest Iran zijn vooruitgeschoven pionnen en kan Israël misschien een langere tijd in vrijheid Pesach vieren.”

Traumatisch jaar

Pesach in Israël is ‘anders dan in alle andere jaren’, parafraseert Jair Eisenmann een bekende zin uit de Haggada. “Dit jaar is voor velen een traumatisch jaar”, zegt Jair in zijn wekelijks bericht vanuit zijn nieuwe vaderland. 

Het joodse leven gaat door, ook in deze moeilijke tijd waarin velen van ons worden geconfronteerd met narrigheid, soms zelfs echte narigheid. Zelf maakte ik verschillende keren mee te worden aangesproken als dader. Wat een akelige ervaring is dat! Dan word ik als klaagmuur of beter gezegd als ‘woedemuur’ gebruikt om afgrijzen op uit te storten over de ruïnes in Gaza. Als het me niet te veel overvalt zeg ik rustig: “ik zal aan de knoppen draaien”, maar meestal ben ik te verbouwereerd om bij mezelf de knop om te draaien en weg te lopen uit deze onverkwikkelijke situatie.

Belangrijkste motivatie

“Als dit maar niet tot isolement leidt”, schreef ik een auteur van deze krant, “want een leven in de sjtetl is niets voor mij.” Ze reageerde met één woord: “bizar” en dat is het anno 2024. 

Overigens, weet men wel hoe leuk het kan zijn in ‘de shtetl’ ofwel de joodse wereld? Daar is veel te weinig over bekend. En dat is mijn belangrijkste motivatie om wekelijks deze krant samen te stellen. 

Het woord ‘holocaust’ kent men in dit land al een paar generaties en zo langzamerhand is het woord antisemitisme niet meer weg te slaan uit de media, maar wat weet men over al die positieve joodse bijdragen aan dit land? 

Eigenzinnige chazanoet

Over joods-geïnspireerde kunst en cultuur? Of het nog altijd rijke religieuze leven met zijn betekenisvolle tradities zoals het bevrijdingsfeest Pesach? Wordt de eigenzinnige chazanoet uit dit land op Radio 4 uitgezonden? Heeft men weleens de uitleg gehoord bij het gedeelte uit de Tora dat wekelijks in sjoel wordt gelezen, de parasja?

De Vrijdagavond heeft een groot aantal auteurs (rabbijnen, docenten en gewone sjoelgangers) uitgenodigd wekelijks hun licht te laten schijnen op dit stukje oude tekst. Vaak koppelen onze auteurs het aan de actualiteit. Zoals deze week in Lessen over reinheid, isolatie en genezing. Met deze eigentijdse interpretaties wordt een Nederlandse bijbelkennistraditie ter plekke geschapen. 

Nederlandse traditie, want buiten de ‘joodse’ steden Amsterdam en Amstelveen, is er nog altijd een grote mediene. Ook daar wordt en werd Pesach gevierd. Els Boon, specialist Gronings-joodse gemeenschappen, schrijft over de seider in het vooroorlogse Oost-Groningen en citeert Winschotenaar Jaap Meijer: “Hoe langer de Seider duurt, hoe beter het is”. 

Aletta Jacobs

In deze ga ik helemaal mee met Chanan Hertzberger die in het Parool van woensdag 10 april de nadruk legde op educatie over de joodse bijdragen aan ons land zoals van Aletta Jacobs, Monne de Miranda en Samuel Sarphati. Dat rijtje is eindeloos lang. En groeiende, zo merken we wekelijks in deze krant. Bijvoorbeeld met Theater Na de Dam waarin theatermakers een extra laag leggen over de gruwelen die worden herdacht op 4 mei, zie de voorbeschouwing van Linda Bouws. 

“Dankzij de opening van het Nationaal Holocaust Museum werd duidelijk dat de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog nog lang niet is voltooid”, zo schrijft onze joodse geschiedeniskenner Jeroen Sprenger. En dat hebben we gemerkt de afgelopen maanden. Veel nieuw onderzoek wordt gedaan wat we graag een plek geven in deze krant. Ook onderzoek naar Holocaustmusea zelf, in internationaal perspectief en in de nationale herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog.  

Amsterdamse heldin

Sprenger zet Henriëtte Pimentel in de schijnwerpers, de directrice van de crèche waaruit honderden joodse kinderen werden gered uit de klauwen van de bezetter. De crèche die nu deel uitmaakt van het Nationale Holocaust Museum. 

Sprenger concludeert: “Henriëtte Pimentel krijgt geleidelijk aan de plek in Amsterdam en de geschiedenis die haar toekomt.” En dat is het, Pimentel is een Amsterdamse heldin die elk schoolkind tot inspiratie kan zijn. 

Vluchtverhaal

Het vluchtverhaal van de familie Gompes en Schpektor wordt verteld door dochter Loes Gompes. Van haar net verschenen boek publiceren we deze week de boeiende proloog: De vlucht wordt duur betaald.

Ik kon Loes zeggen: “Mazzeltov, je bent auteur nummer 185 van De Vrijdagavond”. Een aantal bereikt in de 3,5 jaar dat we in de lucht zijn. Ofwel 172 weken, dat is ruim een auteur per week erbij! 

Drieduizend unieke lezers

Gezamenlijk schreven ze 1323 artikelen (dat is gemiddeld zeven per persoon) waar 1350 reacties op kwamen. Het beste nieuws is onze groeiende lezersschare. Vandaag hebben we 1120 abonnees, waar wekelijks zo’n acht personen bij komen.

Daarnaast zie ik in de statistieken dat we regelmatig de drieduizend (unieke) lezers per week passeren die gemiddeld twee artikelen lezen. Ja, ik ben dol op statistieken, maar het zegt vooral iets over de aandacht voor joods leven in Nederland.

Echte impact gaan we pas maken als er een paar nulletjes achter komen, dan weten we dat we ook ver buiten de joodse gemeenschap worden gelezen. En dat lijkt me de beste anti-antisemitisme educatie denkbaar. 

Blijf seideren

“Blijf seideren, al is het alleen maar voor onze soldaten die het moeilijk hebben of het helemaal niet kunnen doen,” zo besluit Jair Eisenmann zijn artikel.

Ik wil daaraan toevoegen: Blijf seideren, ook hier in dit land waar we zulke mooie tradities hebben. 

Gut Sjabbes & Chag sameach Pesach