Dinsdag 2 april presenteerde historica Michal Citroen haar boek Een adres, een omvangrijk overzicht van de joodse onderduik in ‘40-’45. In de goed gevulde aula van de Universiteit van Amsterdam hield Bertien Minco, directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, bijgaande toespraak die ze voor De Vrijdagavond enigszins inkortte.
Stemmen van ooggetuigen
Michal Citroen laat de stemmen van ooggetuigen helder klinken in heel veel pakkende citaten uit interviews en dagboeken in haar nieuwe boek Een adres over de Joodse onderduik tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In dit kloeke boek neemt ze de lezer zorgvuldig mee vanaf de aanloop naar de bezetting en over de verhalen die rondgingen in Nederland.
Wat wisten mensen over de bedoelingen van de nazi’s?
Michal Citroen laat zien wat de overwegingen waren die mensen maakten en welke strategieën er werden gekozen en dat allemaal tegen de achtergrond van het onvoorstelbare.
De kracht van de stemmen van ooggetuigen is en blijft ongekend groot. Het is van grote waarde om die stemmen weer te horen, want ze bieden een blik op de gelaagde complexiteit van het leven in de oorlog en het onderduiken in het bijzonder.
Nieuwe naam, nieuw geloof, andere familie
Het ging niet alleen om je te verstoppen, maar vaak om zoveel meer, je moest je van de ene op de andere dag een nieuwe identiteit aanmeten, een nieuwe naam, een nieuwe familie met totaal andere gewoonten en een ander geloof.
Dit boek laat ook zien hoe buitengewoon ingewikkeld het was om ondergedoken te zijn en onderduikers te hebben. Het waren niet gewoon logés, maar mensen die maanden, soms jaren bleven en door wier komst iedereen gevaar liep. De spanningen liepen hoog op in de huizen, holen en hutten.
Een derde werd verraden
Onderduiken is in mijn ogen ook een vorm van in verzet gaan, niet alleen van de mensen die onderduik boden, maar ook van hen die onderdoken. Het was enorm riskant. En het ging ook vaak mis. Van de naar schatting tussen de 25.000 en 28.000 onderduikers, werd een derde verraden. De meeste mensen die werden opgepakt kwamen terecht in de strafbarakken in Westerbork, drie barakken aan de rand van het kamp, waarin je gevangen zat binnen de gevangenis die het kamp toch al was.
De stemming in die barakken was meestal wanhopig, want de straf was ‘als eerste op transport gaan’ en hoewel niemand echt wist waar dat transport naartoe zou leiden, wist men wel dat je er alles aan moest doen om daaraan te ontkomen.
Lang is er weinig ruimte en aandacht geweest voor de desastreuze emotionele gevolgen van onderduiken; er niet mogen zijn en jarenlang in doodsangst zitten, altijd bang om gesnapt te worden.
Kleinkinderen
‘Een adres’ is opgedragen door de auteur aan haar kleinkinderen. Omdat we niet los zijn van het verleden. Integendeel. We bestaan er deels uit. Verleden, heden en toekomst zijn met elkaar verbonden.
Het is belangrijk om te weten wat er voor jouw komst op deze wereld is gebeurd, omdat de gevolgen daarvan nog generaties doorwerken, niet alleen voor de kinderen en kleinkinderen van slachtoffers, maar voor de samenleving als geheel.
Een adres. De geschiedenis van de joodse onderduik | Michal Citroen | Paperback, 640 pagina’s| ISBN 978 90 213 4092 0, € 39,99 | ISBN e-book 978 90 213 4093 7, € 24,99| Verschijnt 2 april bij Alfabet Uitgevers
cover: presentatie Een adres in de aula van de Universiteit van Amsterdam aan het Spui. Rechts zit Michal Citroen. Foto: Bloom
Geef als eerste een reactie