Op het repertoire van het muzikaal eerbetoon aan Hans Bloemendal z’’l kon zijn Avinoe Malkenoe niet ontbreken.
Niet alleen vanwege de belangrijke rol die het lied in de liturgie speelt, vooral door de verbindende kracht van het slotcouplet, dat geen sjoelganger onberoerd laat. De bizarre ontstaansgeschiedenis van Bloemendals versie, die ik pas in een heel laat stadium te horen kreeg, gaf ook nog eens extra cachet aan de uitvoering.
Barbra Streisand
Avinoe Malkenoe wordt uitsluitend op de Hoge Feestdagen gezongen/gereciteerd en alleen de aanhef is al bijzonder: Onze Vader, Onze Koning afkomstig uit de Haftarah, voor velen eerder gelieerd aan het christendom.
Het bevat een groot aantal strofen: van 27 bij de Jemenitische versie terwijl de Grieken er tweemaal zoveel hebben.
Het gebed is voornamelijk een indringende smeekbede om ingeschreven te mogen worden in het boek van het leven.
Aan het slot klinkt dan ook deze emotionele tekst: Avinoe Malkenoe, choneenoe wa’aneenoe kie één banoe ma’asiem, asé iemanoe tsedaka wachesed wehosjie’eenoe: ‘Onze Vader, onze Koning, wees ons genadig, verhoor ons, wij hebben geen daden waarop wij ons beroepen kunnen, maar toch, laat uw recht, dat U spreekt over ons, de mildheid kennen van uw trouw, ja, wil ons helpen.’
Voor velen is Avinoe Malkenoe onlosmakelijk met Barbra Streisand verbonden: een schitterend gezongen versie, waarvan de noten afkomstig zijn van Max Janowski, een componist/ dirigent die veel Joodse liturgische muziek heeft geschreven.
Ahava Raba
De Bloemendal versie is echter totaal anders en wij moeten ons realiseren dat de muziek van het slotcouplet al bestond toen hij de rest van het lied op muziek zette.
Wie daarvan de melodie heeft verzonnen weten we niet en we noemen het daarom een traditional. Dit slotcouplet is op zich al een ontroerend moment omdat hier meestal de hele gemeente uit volle borst mee gaat zingen.
Maar er is nog iets waardoor kippenvel wordt gegenereerd: exact op dat moment is er een spectaculaire verandering in de muziek, die niet alleen verrassend is, maar ook nog eens ongemeen verbindend.
Alle voorafgaande strofen worden in mineur gezongen, maar alsof de hemel openbreekt klinkt daar iets wat op majeure lijkt.
Het slotcouplet van Avinoe Malkenoe van Hans Bloemendal in de Obrechtsjoel:
Vreugde en verdriet
Het is echter geen ‘gewoon’ majeur, maar het is gebaseerd op een intrinsiek Joodse tonenreeks Ahava Raba die veel in synagogale- en klezmermuziek voorkomt.
In wezen is dat een majeure tonenreeks, maar de tweede toon is verlaagd, waardoor het optimistische majeur ook iets weemoedigs krijgt. Probeer maar eens heel langzaam begin ‘Hava Nagila’ te zingen. De sprong van ‘va’ naar ‘na’ is majeur, maar als je dan neerdaalt naar ‘gi’ voel je de neerslachtigheid. Deze paradox van vreugde en verdriet voelen wij als verbindende factor.
Vertragen of versnellen
Bij Ne’ila (slotgebed van Jom Kippoer) hebben rabbijn en chazzan de uitdaging dat de afsluitende sjofar toon exact bij zonsondergang klinkt.
Voor beiden is het een absolute eis om exact op de minuut de dienst te beëindigen.
Wellicht herkent u het verschijnsel dat ze een sprintje lijken te trekken als het eindtijdstip niet gehaald lijkt te worden of dat ze plotseling uitgebreid de tijd gaan nemen als een te vroeg slot dreigt.
Dit laatste was ooit het geval bij Hans Bloemendal in de Obrechtsjoel. De gewoonte was om alle verzen snel te reciteren en alleen het slotcouplet samen met de gemeente te zingen.
Geniale list
Bloemendal verzon een geniale list: hij ging al improviserend de verzen zingen. Zingen kost doorgaans meer tijd dan spreken. De volgende dag keek Bloemendal terug op deze actie en was hij zo tevreden over wat hij in blinde paniek had verzonnen dat hij het aan het papier toevertrouwde.
Daarna heeft hij deze versie nog talloze malen gezongen en opgenomen.
De compositie heeft een ereplaats in de bloemlezing: Amsterdams Chazzanut (1990).
Deel 1 van de serie van Jules van Hessen in De Vrijdagavond gaat over Sjier Hama’alot.
Op 24 april 2024 wordt het muzikale eerbetoon aan Hans Bloemendal uitgezonden op NPO2 in een concertregistratie van producent – regisseur Lex Bolle.
cover: muzikaal eerbetoon Hans Bloemendal z”l in de Obrechtsjoel 4 februari 2024 met de chazzans Chaim David Berson en Sacha van Ravenswade, foto met dank aan Lex Bolle.
Geef als eerste een reactie