Amsterdam verloor haar nesjomme in 40-45 

Hoe het Joodse boeken- en media imperium Joachimsthal verdween

In de Amsterdamse Jodenbuurt bepalen na 1945 de Joodse buurtbewoners niet langer het straatbeeld. De meesten zijn gedeporteerd en vermoord. Veel panden zijn ingestort of onherstelbaar beschadigd door houtroof in de laatste oorlogsmaanden. 

In veel gevallen is renovatie niet meer mogelijk. In de naoorlogse jaren worden grote delen van de buurt stukje bij beetje gesloopt.

Vlooienburg wordt letterlijk met de grond gelijkgemaakt, de smalle Weesperstraat wordt vervangen door een brede, drukke verkeersader en ook de Jodenbreestraat ontkomt niet aan de stadssanering. 

Panden onteigend en verpatst

Ook het pand van Joachimsthals boekhandel verdwijnt en wordt in november 1947 gesloopt. ‘In het belang der volkshuisvesting’ wil de gemeente de grond overnemen. Deze is officieel nog steeds in het bezit van de in Sobibor vergaste Jonas Joachimsthal die in 1951 ‘bij afwezigheid’ bij de notaris wordt vertegenwoordigd door de bewindvoerder van zijn vermogen. 

Voor iets meer dan negenduizend gulden is de koop van de grond rond.

Afbeelding met tekst, gebouw, buitenshuis, straat

Automatisch gegenereerde beschrijving

Het grote pand aan de Joden Houttuinen, waar sinds 1905 de drukkerij van de Joachimsthals gevestigd was, is al in 1944 verkocht op last van Rijkscommissaris Seys Inquart voor slechts elfduizend gulden.

Nog diezelfde dag had de nieuwe eigenaar het gebouw doorverkocht aan een zekere Pieter Donkers waarmee hij tweeduizend gulden mee verdiende. Bovendien was de nieuwe eigenaar door deze truc niet meer aansprakelijk mocht de oorspronkelijke eigenaar ooit nog terugkeren en het pand opeisen. 

Joden Houttuinen 92-102, waar de drukkerij was, valt uiteindelijk in 1961 ten prooi aan de gemeentelijke sloophamer, een jaar na Jodenbreestraat 93 waar het kantoor van de Joachimsthals zat.

Afbeelding met buitenshuis, kleding, gebouw, schoeisel

Automatisch gegenereerde beschrijving

Razzia van 20 juni 1943 op het Daniël Willinkplein (het latere Victorieplein). Links Rebekka Sara Joachimsthal-Heijmans en Abraham Meijer Joachimsthal (ouders Sal Joachimsthal). Beiden werden vermoord in Sobibór in juli 1943.

De laatste directeur van Joachimsthal

Sal Joachimsthal stierf op 33-jarige leeftijd in Bergen-Belsen. Daarmee was het definitieve einde van de boekenfirma Joachimsthal onder leiding van een telg van de firma Joachimsthal feit geworden. Zijn vrouw Steppy met zoontje Albert overleefden als enigen de kampen. 

Teruggekeerd in Amsterdam was het allereerst zaak, berooid stelletje als ze waren, een dak boven hun hoofd zien te krijgen en werk voor Steppy. De eerste optie leek vrij eenvoudig: terugkeer naar hun oude woning in de Zoomstraat. Daar woonde nu echter een ouder echtpaar. Desgevraagd bleek dat stel niet bereid om weer te verhuizen. 

‘Die komen toch nooit meer terug’ 

Weliswaar zeiden ze hun situatie te begrijpen en het speet hun natuurlijk ook allemaal wel, maar daar bleef het dan ook bij. Ze wilden nog wel één ding kwijt, namelijk dat ze het nu echt heel jammer vonden dat ze nét veertien dagen eerder alle fotoalbums die ze indertijd in een kast aangetroffen hadden, met het vuilnis meegegeven hadden omdat ze dachten ‘Die komen toch nooit meer terug.’ 

Berooide Joodse burgers

Steppy vertrok compleet overstuur en stapte spoorslags naar de gemeente met de vraag of die haar en zoontje Albert aan onderdak kon helpen. Het antwoord van de dienstdoende ambtenaar was een duidelijk ‘nee’ en toen ze daarop vroeg: ‘Hoe moeten wij dan verder?’ was het antwoord kort maar bondig ‘Ik zou het echt niet weten, mevrouw. Wie volgt?’ Dat was de standaardprocedure waarop de gemeente Amsterdam zijn uit concentratiekampen teruggekeerde, van alles berooide Joodse burgers een uitgestoken hand bood. 

Opgebouwd in 120 jaar, verwoest in vijf jaar

Tussen 1823 en 1945 bouwden vier generaties Joachimsthal in 120 jaar tijd een klein Joods boeken- en media-imperium – totdat de Tweede Wereldoorlog kwam en alles te gronde ging. Veel familieleden werden vermoord en de bedrijven leeggeroofd. Van de grote Amsterdams-Joodse gemeenschap, de afnemers van al die Joachimsthal-boeken, resteerde na de oorlog nog slechts een schamele rest. De vooroorlogse bloeiperiode van een levendige Nederlands-Joodse boekindustrie was tot een abrupt einde gekomen. Alles wat nadien kwam, was vele malen bescheidener dan het ooit was geweest. 

Na de oorlog

Eddy van Amerongen en Izaak de Vries beginnen kort na het einde van de Duitse bezetting met de wederopbouw van de zaak. In 1946 besluit Izaak om te stoppen, hij wordt opgevolgd door zijn zoon Wiet. Eddy besluit eind 1950 om in Israël te gaan wonen. Wiet blijft tot zijn pensioen in 1980 over als enige directeur van Joachimsthal’s drukkerij. 

De boekhandel was ondertussen een eigen weg gegaan, eerst in de Van Woustraat, later aan het Europaplein en nog later aan het Groot Gelderlandplein. De naam Joachimsthal bleef daardoor in Joods Nederland rondzingen – maar met de resterende familieleden had dat weinig meer te maken.

Als Sal Joachimsthal de oorlog overleefd had, had hij onmiddellijk de leiding van de zaak weer op zich opgenomen en de boel binnen de kortste keren op poten gezet.

Daarnaast had hij zijn zoon Albert als beoogd toekomstig opvolger in het familiebedrijf de benodigde opleidingen laten volgen om het stokje van hem te kunnen overnemen. 

Afbeelding met tekst, boek, grafische vormgeving, Elektrisch blauw

Automatisch gegenereerde beschrijving
Grafisch en illustratief werk van Talma (midden), Indra (links) en Misha (rechts) Joachimsthal, 2023

Het bloed kroop waar het niet gaan kon. Zonder hulp van zijn vader of andere familie, heeft Albert gedurende een twintigtal jaren een eigen boekhandel, antiquariaat en uitgeverij gehad gespecialiseerd in muziekwetenschap. Schrijfster van deze tekst, zijn dochter Talma, stapte als grafisch ontwerpster ook in de traditie van de Joachimsthals. Zij maakte onder andere het boek over de familie en firma Joachimsthal, samen met de historici Bart Wallet en Gerben Post. 

Ook haar kinderen, Misha en Indra Joachimsthal, zetten met hun grafische en illustratieve vormgeving de familietraditie voort.


Deze tekst is deels geschreven door Talma Joachimsthal. Ook is een deel van de tekst uit het boek en geschreven door Bart Wallet, Gerben Post en Albert Joachimsthal. 

Joachimsthal. Familie en Firma 1823-1945 van Bart Wallet, Gerben Post en Talma Joachimsthal. 256 pagina’s, gebonden, groot formaat (23 x 28 cm); €34,95; uitgeverij WBOOKS, Zwolle, 2023 Vormgeving: Talma Joachimsthal, WAT ontwerpers, Utrecht

kaft boek Joachimsthal

Coverbeeld: Boekhandel Joachimsthal met verkoopsters Henriette Hoost en Rachel Aletrino, circa 1938

Over Talma Joachimsthal 11 Artikelen
Talma Joachimsthal (1966) is grafisch ontwerper en sociaal ondernemer. Als directe nazaat van het familiebedrijf is zij vanaf haar twintigste bezig met verzamelen van informatie over, en drukwerk van het familiebedrijf. Talma groeide op met de verhalen die haar vader Albert Joachimsthal haar vertelde.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*