Diep verdriet slijt niet. De gevolgen van trauma vormen vandaag de dag nog steeds de oorzaken van de grootste gezondheidsproblemen.
Met EMDR en therapieën kunnen tegenwoordig zowel volwassenen als kinderen weer zeggenschap over hun eigen lichaam en eigen leven krijgen. Maar je kunt, zo neem ik aan, niet altijd bewust omgaan met je eigen beschadigingen. Pas als er vrede is lijkt het verdriet op te vlammen. Dat verdriet weet Chaja Polak goed te raken in haar nieuwe roman: Het verdriet van de vrede.*
Lopende camera
Chaja Polak verplaatst je als een lopende camera in het huis van drie vrouwen. Elk in hun eigen wereld, verbonden door het verleden en de kleintjes die elke zomer komen logeren. Je kijkt als het ware in elke kamer en de keuken door de scheuren van de verbroken familielijnen, naar de harde werkelijkheid van de periode zeven jaar na de Tweede Wereldoorlog. Trauma’s worden verborgen, iedereen heeft geheimen.
Er zijn talloze mechanisaties die je als getraumatiseerde kunt ontwikkelen om ‘er’ mee om te gaan. Sommigen praten niet en zwijgen of gaan juist veel praten, veel eten of willen juist niet eten zoals Roza en Judit, twee van de drie hoofdpersonen in dit boek.
Schrijnende ervaringen
In het boek worden schrijnende ervaringen verteld, zoals een trap die Serline leent van voormalige buren: het blijkt haar eigen trap te zijn. Als Serline, de derde hoofdpersoon, wil kijken of er op haar oude zolder misschien nog een fotoboek ligt, blijkt alles weg te zijn en haar oude buren zich haar spullen te hebben toegeëigend. Later in het boek volgt een kort commentaar op deze ontdekking:
‘Ze vonden dat een Jood tevreden moest zijn dat hij nog leefde. En ze beweerden, de Nederlanders bedoel ik, dat zij, omdat ze moedig genoeg waren geweest tijdens de Bezetting jodenspullen – zo noemden ze dat – jodenspullen te bewaren, dat zij daar meer recht op hadden dan wij, de eigenaars. Voor zover we nog leefden.’
Zachte pennenstreken
Vaak lijkt Polak met zachte pennenstreken een gevoel of een herinnering te schetsen vanaf een zekere afstand, dan weer haarscherp, maar zonder in te kleuren. Geen woord te veel. De dood van Serline, het verzorgende type die het familiehuis bij elkaar leek te houden, haalt de sluier tussen de overgebleven vrouwen, Judit en Roza, weg.
In de duisternis van de lange nacht die volgt op de shock van Serlines dood doemen de heldere inzichten op van gemaakte fouten, van gemis en van verloren verlangens. Soms komt dat hard aan: ‘We hebben geen familiehuis meer,’ zegt Judit, ‘het is weer bijna net zoals toen we terugkwamen uit het kamp. Onze huizen weg en niemand die ons hielp. We moesten onszelf maar zien te redden, …”
“Er waren ook goede Nederlanders, zij hielpen ons en lieten ons onderduiken. Ik ben ze zo dankbaar.” “Ze gingen het verzet in. Maar Joods verzet was er ook, dat mogen we nooit vergeten, denk maar aan Max en Simon. Stel je voor, Judit, dat koningin Wilhelmina de Nederlandse bevolking vanuit Engeland had opgeroepen hun Joodse landgenoten te beschermen, stel je voor dat ze dat had gedaan.”
Literair gestold
*Het Verdriet van de vrede, door Chaja Polak, Uitgeverij Cossee, juni 2023
192 pagina’s; ISBN 9789464520828
Chaja Polak raakt met kleine details diepe gevoelens die bijna geen woorden kennen. De sfeer van een gebroken familieweb wordt in intuïtieve gedachten literair gestold. Net als de reacties van Nederlanders uit die tijd op de aanwezigheid van joden, die anders waren…. ‘Men groette elkaar beleefd, maar zij drie van nummer 13 hoorden er niet bij, dat was duidelijk, ze bleven vreemdelingen in de straat.’
Literair hoogstandje
Een monument voor het verdriet van iedereen die na de oorlog ergens probeerde te aarden, het verdriet met zich meedragend, zoals vluchtelingen van nu dat ook kunnen ervaren. Polak had geen betere titel kunnen bedenken voor dit literaire hoogstandje.
Chaja Polak over Het Verdriet van Vrede bij de Taalstaat, NPO radio 1
cover: schilderij Felix Nussbaum ‘Bildnissgruppe‘ uit 1930, deel van de kaft besproken boek
Geef als eerste een reactie