De parasja van deze week, Wajakheel, begint als volgt:
“Mosjee riep de hele gemeenschap van Jisraëel bijeen en zei: ‘De Eeuwige heeft opdracht gegeven om deze voorwerpen te maken. Zes dagen kan daaraan gewerkt worden, maar de zevende dag, de sjabbat, moet een dag van volstrekte rust zijn, gewijd aan de Eeuwige.”
(Sjemot/Exodus 35:1-2a)
Het Hebreeuws gebruikt hier twee verschillende termen die een groep aanduiden. In vertaling is deze nuance moeilijk weer te geven: “Mosjee maakte de ‘Adat Jisraëel tot een Kahal en zei…” Dit is een slechte vertaling, want nog steeds grotendeels in het Hebreeuws, maar het benadrukt het onderscheid: de Eeda (in ‘adat Jisraëel’) wordt tot een Kahal gemaakt.
Mosjee nam een groep Israëlieten die uit Egypte waren gevlucht met wat angejiddelde anderen en maakte hen tot een gemeenschap.
Groep is nog geen gemeenschap
Een groep mensen kan een allegaartje zijn, mensen die door het lot bij elkaar gebracht zijn – maar ze hebben verder wellicht niets gemeen. Een gemeenschap – het woord geeft het al aan – is een groep mensen die iets gemeen hebben. Hoe wordt het allegaartje Joden tot een Joodse gemeenschap, tot een kehilla kedosja – een heilige gemeenschap?
Liefde gaat door de maag
In onze parasja gebruikt Mosjee de sjabbat, de rustdag, om een band tussen de mensen te scheppen. Mensen werken samen, en dat geeft al een gevoel van saamhorigheid, maar wat werkelijk het verschil maakt, is het samen rusten, het samen ‘niet-werken’. Door samen vrije tijd door te brengen verwordt je van collega’s tot vrienden.
In het Engels zegt men wel: Families that eat together, stay together.
Door regelmatig samen aan tafel te schuiven, versterkt men familiebanden, en dat heeft allerlei gunstige effecten. (Samen eten kan ook de resultaten van een werkteam verbeteren.)
De creatie van de sjabbat, de verplichte vrije dag waarop je met elkaar samen bent (en maar liefst drie traditionele maaltijden eet) is zodoende een belangrijk onderdeel van de totstandkoming en de instandhouding van het Joodse volk.
Een heiligdom in de tijd
De sjabbat is zodoende niet alleen een rustpunt, maar een spil van het Joodse volk.
Rabbijn Abraham Joshua Heschel noemde het ‘een heiligdom in de tijd’. In zijn boek The Sabbath schetst hij de manier waarop het Jodendom heiligheid beleeft. Heiligheid is in het Jodendom niet plaatsgebonden, maar juist tijdgebonden. De sjabbat is een wekelijkse gelegenheid voor iedere Jood om afstand te nemen van het alledaagse en om een gevoel van heiligheid te scheppen. Dit kun je alleen doen, maar het is makkelijker, efficiënter, en voor de meesten ook betekenisvoller, om dit samen, in gemeenschap, te doen:
Eten met vrienden en familie, naar sjoel met andere mensen die ook sjabbat markeren, of hoe je dit ook voor jezelf vorm wil geven.
Sjomeer sjabbat
De uitdrukking ‘sjomeer sjabbat’ wordt meestal gebruikt voor mensen die ervoor kiezen om zich aan de halachische verboden van de sjabbat te houden – niet schrijven, geen autorijden, geen elektriciteit, enz. Sjomeer betekent een ‘bewaker’ – iemand die de sjabbat bewaakt.
Ik had ooit een kennis die zich niet strikt aan de halachische regels hield, maar wel elke week trouw sjabbat beleefde, zowel thuis als met vrienden en in sjoel. Zij noemde zichzelf zocheret sjabbat, iemand die de sjabbat herinnert. Dit naar aanleiding van de rabbijnse uitleg over de twee verschillende termen in de Tien Uitspraken, ‘zachor – herinner’ in Sjemot, en ‘sjamor – bewaak’ in Dewariem.
Maar eigenlijk is het dus andersom. In de woorden van de zionistische denker Achad ha’Am (1856-1927): “Meer nog dan Israël de sjabbat bewaakte, waakte de sjabbat over hen.”
De rituelen en instituties van het Joodse volk, en met name de sjabbat, zorgen ervoor dat het Joodse volk bij elkaar wordt gehouden als volk.
Kracht religie zit hem in het vermogen een gemeenschap bij elkaar te houden.
Volgens de Franse socioloog Emile Durkheim (1858-1917; zijn vader was achtste generatie rabbijn!) is het belang van een religie niet haar nabijheid tot een absolute waarheid, maar haar vermogen om een gemeenschap bij elkaar te houden.
Als dat de maatstaf is, is het Jodendom dankzij de sjabbat al tweeduizend jaar bijzonder succesvol.
Sjabbat sjalom
Geef als eerste een reactie