In zijn inspirerende artikel over het eerherstel van de Joodse begraafplaats Zeeburg schreef Ephraïm Goldstoff dat er gewerkt wordt aan het ’in kaart brengen’ van allen die begraven liggen op dit keiwer owes.
Graag geef ik hier een wat uitgebreider verslag van wat dat betekent, want dat is in de afgelopen jaren zo’n beetje mijn levenswerk geworden.
Dat in kaart brengen is ooit begonnen door Bart Voorzanger, voormalig vrijwilliger bij de Stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg. Destijds was het grootste gedeelte van de begraafplaats nog volstrekt ontoegankelijk en ook had hij slechts één geschreven bron tot zijn beschikking: de zogeheten “verloven tot begraven”, die – met grote hiaten! – bewaard worden in het Stadsarchief van Amsterdam. Ondersteund door een luchtfoto uit 1937 slaagde hij er niettemin in om de oorspronkelijke structuur van het zuidelijkste gedeelte de begraafplaats te reconstrueren. Hij onderscheidde de verschillende “grafvelden” die bij geleidelijke uitbreiding waren ontstaan en stelde het aantal rijen vast. Ook kon hij belangrijke aanwijzingen geven voor de locatie van veel individuele graven, onder andere door het gebruik van GPS metingen.
Toen ik tijdens de eerste lockdown in de Coronapandemie in contact kwam met het vrijwilligerswerk op Zeeburg en me iets later ging inzetten voor Het Stenen Archief, kon ik op Voorzangers uitzonderlijke prestatie voortbouwen. Mijn behoefte aan overzicht was meer visueel van aard, dus ik simuleerde een raster in Excel-sheets, dat ik invulde met de namen van de mensen die er begraven liggen. Daarbij krijgt ieder graf een code, waaruit het grafveld, de rij en het grafnummer af te lezen valt: op v4-01-24 ligt Judith Kruk-Blitz begraven, de betovergrootmoeder van Joel Cahen. Inmiddels zijn er meer bronnen beschikbaar dan toen Bart Voorzanger zijn pionierswerk begon. Dit zijn ze:
- de verloven tot begraven – geïndexeerd door Dave Verdooner z”l en uitgebreid door schrijver dezes
- de goedgekeurde grafschriften – geïndexeerd door Bart Schuurman van het Stadsarchief
- grafzerken – aan het licht gebracht door de vrijwilligers van Hansje Galesloot
- krantenberichten – door mijzelf verzameld uit het krantenarchief Delpher
- notities in gebedenboeken – door mij gevonden in verschillende collecties
- een lijst met te onderhouden grafzerken rond 1900 – recent door mij ontdekt in het Stadsarchief
Met deze bronnen, die stuk voor stuk vaak gebrekkige informatie bieden, als het ware “over elkaar heen te leggen” ontstaat een steeds gedetailleerder beeld van het Beit haChaïm Zeeburg en haar “bewoners”. Ondertussen werkt Bart Voorzanger aan een alfabetisch te ordenen register van alle graven. Daarover staan wij voortdurend in contact, waardoor veel fouten in bronnen en indexen aan het licht komen en kunnen worden opgelost. Van tijd tot tijd waag ik nog een ultieme poging op de legpuzzel compleet te krijgen: door alle Joden uit de klappers met overlijdensakten van de Burgerlijke Stand te verzamelen en vervolgens de mensen van wie bekend is dat ze op Muiderberg of elders begraven zijn af te strepen, blijven plukjes namen over, die vaak naadloos in de laatste lege plekken blijke te passen. Ik geef toe, over de zekerheidsgraad van die toekenningen valt uiteraard te twisten.
Het is nog niet geheel duidelijk wat de Stichting Eerherstel voor toekomstplannen heeft met haar website en het daarop toegankelijk maken van databases, maar ik stel mijn onderzoeksresultaten graag ter beschikking. (Datzelfde geldt voor de NIHS.)
Nu reeds is een deel van mijn werk toegankelijk via Het Stenen Archief. Daarop heb ik inmiddels meer dan duizend grafschriften vertaald en gedocumenteerd, deels van verloren gegane houten matseiwes.
Uiteindelijk hoop ik dat het digitaal ontsluiten van al die namen ertoe zal leiden dat de begraafplaats zelf ook “leesbaarder” zal worden, bijvoorbeeld door de grafvelden (en rijen?) te markeren. De ervaring heeft reeds geleerd dat bezoek aan Zeeburg voor mensen op zoek naar verbinding met hun Joodse roots van grote betekenis is.
Hoe mooi zou het zijn als de begraafplaats meer zou worden dan een monument dat getuigt van de eens zo talrijke Joodse bevolking van Amsterdam en weer zou gaan leven als een plek van verbinding met hen die onze cultuur gedragen hebben.
Wie vragen heeft over eventuele voorouders die begraven zijn op Zeeburg kan bij mij altijd terecht. Laat dan een berichtje achter onder dit artikel.
cover illustratie Françoise Nick
Geef als eerste een reactie