“Geweld is een reëel en grimmig gevaar, maar het is onjuist om elke aanval tegen Joden als een herhaling van de donkere dagen van het verleden te bestempelen.”
Zo schreef Robbert Baruch daags na de heftige rellen in Amsterdam afgelopen week. Zijn analyse is klip en klaar: “De rellen waren verschrikkelijk en verwerpelijk, en we zijn opgelucht dat er niemand bij omgekomen is. Maar het was geen ‘pogrom’ en ze waren zeker niet te vergelijken met de Kristallnacht.”
In Als er geschreeuwd wordt in de stad … pleit Baruch voor weerbaarheid en verwijst naar de Talmoed waar – in woelige tijden – wordt aangeraden: kijk met de lens van nuchterheid, vertrouwen en veerkracht.
Sally Noach
Die lens herkende ik bij Sally Noach. Hij wist vele honderden mensen te redden uit de klauwen van de nazibezetter. Ik was diep onder de indruk van de documentaire die werd uitgezonden in dat woelige weekend vorige week. Een documentaire die de zoektocht laat zien van de dochter en zoon van Noach, een gewone ‘textieljood’ uit Zutphen. In het Franse Lyon regelde hij valse persoonsbewijzen waarmee zovelen wisten te ontkomen via Spanje en Lissabon naar veiliger streken. Enkele hervonden overlevenden bewijzen hun eer in deze doc aan hun ‘oom Sally’.
Waarom kennen we deze Sally niet allemaal? Waarom wordt hij niet in de geschiedeniscanon neergezet als de Nederlandse Oskar Schindler? Kennis van de joodse helden voor, tijdens en na de oorlog lijkt me de beste remedie tegen het weer opborrelende antisemitisme. Geen slachtoffers, maar doeners uit alle lagen van de bevolking, op elk terrein, het zijn voorbeelden waar heel Nederland trots op kan zijn.
Bruggenbouwer
Awraham Soetendorp is al decennialang in de weer als bruggenbouwer pur sang. Aanstaande zondag staat hij centraal in de documentaire Met Geduldige Haast. Soetendorp is zo’n hedendaagse held: een onvermoeibare onderwijzer, vredesactivist, wereldburger en verhalenverteller zoals Karen de Jager laat zien in Awraham Soetendorp open en bloot.
Onze auteur Channa Kistemaker waagde zich die woelige zondag 10 november tussen de demonstranten op de Dam die daar waren ondanks het demonstratieverbod. Zij zag een omkering van dader en slachtoffer. ‘Wij willen onze straten terug!’ hoorde ze tussen het anti-Israëlgejoel van louter bleke Hollanders met Palestinasjaals om als protest tegen het demonstratieverbod van burgemeester Halsema. Een burgemeester die nuchter bleef en vertrouwen hield in de politie en de veerkracht van de burgers.
Nuchterheid en een noodmaatregel waren nodig zolang er nog supporters van Maccabi Tel Aviv in de stad waren die terecht bang waren te worden gemolesteerd. Zij moesten worden beschermd zodat er nooit meer nachtelijke kloppartijen zouden plaatsvinden zoals in de nacht na de wedstrijd tegen Ajax toen het gebied tussen Centraal Station en Dam leek te zijn overgenomen door Marokkaans-Amsterdams straattuig.
Kistemaker merkt op dat het pro-Palestina narratief is overgewaaid naar alle andere onderwerpen van woke (vroeger noemden we dat ‘geëngageerd’): het klimaat, de LHBTI+ en de hele ‘dekolonisatie theologie.’ Overal klinkt het Let’s crush Zionism! zoals Greta Thunberg ooit riep op de Dam.
Michael Hochheimer zag eveneens die omkering: “sommige politici en opiniemakers (wisten) zelfs in deze situatie de Joden de schuld te geven.” Hochheimer herkent thema’s van de afgelopen dagen in de parasja van deze sjabbat (Wajeera): “beproevingen, meningsverschillen, over handelen uit angst en over de vermoorde onschuld spelende daders. Maar ook dat elk verhaal meerdere perspectieven heeft, zelfs als een perspectief op z’n zachtst gezegd ongemakkelijk is.”
Sallie Pinkhof
Een andere vergeten held wordt door Paul Janssen geïntroduceerd: Sallie Pinkhof, de jonge dichter die in zijn laatste levensmaanden in de hel van concentratiekamp Bergen-Belsen bleef schrijven. Zijn dichtbundel is herontdekt door Janssen en zijn vrouw Lilian Kars. Samen bereiden zij drie dikke biografische boeken voor over de bijzondere familie Asscher-Pinkhof die zij via deze vermoorde dichter op het spoor kwamen. De Vrijdagavond biedt graag ruimte aan de fondsenwerving voor dit bijzondere project dat verloren zonen en dochters uit onze rijke Nederlands-joodse cultuur de eer geeft die hen toekomt.
Soms speelt De Vrijdagavond een rolletje om weggerukte levens te hervinden. Ephraim Goldstoff kreeg via een verhaal in onze krant over zijn grootvader Aron Kleinberger de vraag voorgelegd wat hij wist van Janka Kleinberger, de zus van zijn moeder. Er ging een wereld aan verloren verhalen open die Goldstoff met ons deelt in De Sjoa is nog steeds actueel.
Salomonsoordeel
Soms zijn we superactueel. Trump was nog nauwelijks herkozen of onze Midden-Oosten correspondent Salomon Bouman analyseert de twee sporen die de regering Trump kan opgaan, beide met grote consequenties voor de Joodse staat. Wordt het een Joods-Soenitisch blok inclusief een onafhankelijk Palestina tegenover het Shi’itische geweld van Iran en haar proxies? Of luistert Trump naar zijn Evangelistische achterban die net als de kolonisten op de Westbank een Groot (maar geïsoleerd) Israël nastreven? Het wordt voor Trump en kornuiten een ‘salomonsoordeel.’
Hels bloedbad 7 oktober
We openen deze week met het artikel dat de meeste indruk op me maakt: ’s Nachts festival, ’s ochtends hels bloedbad,’ over de aanval op het Nova-festival in de vroege ochtend van 7 oktober 2023. In de Verenigde Staten is een grote expositie geopend over deze ongekend gewelddadige aanval waarbij 364 jonge mensen werden vermoord en veertig meegesleurd naar de krochten van Gaza.
Dat was een pogrom zoals we niet meer voor mogelijk hielden na de Sjoa. Onze verslaggever Jan de Vries bezocht de tentoonstelling in Los Angeles en sprak met een leeftijdsgenoot die de slachting overleefde. Met ontzetting en veel gevoel voor detail beschrijft De Vries de imposante tentoonstelling die wat mij betreft zo snel mogelijk naar Amsterdam moet komen. Dan kunnen we samen met de rotjochies van het straatgeweld, de woke studenten en alle andere omdraaiers van de werkelijkheid gaan luisteren naar de overlevenden van dit extreem moorddadig geweld.
Paul Damen z”l
Kort voor het sluiten van deze Nieuwsbrief kregen we het zware bericht van het overlijden van Paul Damen op 70-jarige leeftijd. Paul was een bekend gezicht in de binnenstad van Amsterdam: café de Zwart op het Spui was zijn huiskamer, de joodse zaak zijn ziel en zaligheid. Zolang ik hem ken (inderdaad van café de Zwart uit begin jaren negentig) was hij fel, kritisch, slim en begaan met alles wat Joods is en woedend als hij antisemitisme vermoedde. Later kwam daar zijn betrokkenheid bij de Joodse staat bij die hij met verve verdedigde tegen alle criticasters die hij trof in de mediawereld waar hij zich als freelance journalist in bewoog. Jarenlang was hij de veelgelezen columnist (en kortstondig hoofdredacteur) van het NIW en van Jonet, tot aan zijn laatste column verschenen op 7 november. Jonet besteedt een uitgebreid IM aan Paul Damen.
Vorig jaar publiceerde Damen zijn jeugdherinneringen in De Vrijdagavond in een tiendelige serie die hij Cine Mediene noemde, een eerbetoon aan het joodse leven in zijn geboortestad ‘s Hertogenbosch. En daarna zijn avonturen in de grote stad Mokum Alef waar hij als ’medienestamper’ zijn weg moest vinden.
Zijn laatste artikel in De Vrijdagavond heette Daar ga je. Aan het einde van dat artikel staan de links naar alle vorige verhalen uit deze tiendelige autobiografische schets zodat iedereen Cine Mediene kan nalezen. Daar ga je Paul, geheel onverwachts, en toch ook weer niet helemaal voor collega’s en vrienden die soms meewarig je levensstijl bekeken.
Zijn geestkracht, ironie en grote veelzijdigheid zullen enorm worden gemist. Daar ga je Paul, dat je ziel mag worden opgenomen in de bundel van het eeuwige leven, voor jou speciaal gevuld met mooie Joodse vrouwen.
Sjabbat sjalom
cover illustratie Eva Elbaum
Naschrift van de redactie
Een kleine week nadat ik dit IM schreef, werd op goede gronden getwijfeld aan de joodse identiteit van Damen. Het lijkt er op dat de verhalen die Damen in deze krant schreef over zijn joodse jeugd in ‘s Hertogenbosch grotendeels zijn gebaseerd op zijn levendige fantasie.
De mortuis nil nisi bene (Latijn) de taal van de katholiek gedoopte Paulus Henricus Maria, staat voor: over de doden (spreke men, denke men) niets tenzij op goede wijze. RIP, ofwel Requiescat in pace, Moge hij ruste in vrede.
Amsterdam, 24 november 2024, Wanda F Bloemgarten, eindredacteur De Vrijdagavond
Mooie afsluiting met Paul Damen.