Een paar maanden geleden besloot ik om deel te nemen aan een dagelijkse Talmoedcursus in een synagoge in de wijk Rechawja, Jeruzalem.
De synagoge bevindt zich op de hoek van de Ramban en Ibn Ezrastraat. De cursus wordt bezocht door zo’n twintigtal mannen van grote diversiteit qua land van geboorte, professionele achtergrond en leeftijd.
De rabbijn is een jeugdige figuur en afstammeling van een zeer bekende familie. Hij leidt de cursus op bekwame, aangename en vaak humoristische wijze. Het tempo kan bestempeld worden als Ferrari-stijl.
Het gaat om de zogenaamde Daf Jomi (letterlijk: ‘het Dagelijkse Blad’): de dagelijkse studie van een identieke pagina van de 2711 foliobladen van de Babylonische Talmoed. Deze dagelijkse studie wordt gedaan door tienduizenden Joden over de hele wereld. Dit indrukwekkende project werd in 1923 geïnitieerd werd door rabbijn Meir Shapira van Lublin.
Het totale project neemt ongeveer zeven en een half jaar in beslag. Als ik verzuim om de tekst van de volgende dag zelf voor te bereiden, is het rendement voor mij minimaal.
Wat heeft dit alles te maken met de lelie?
De tekst op het blauwe bord geeft antwoord op deze vraag. Het is bevestigd aan het hek van de ingang van dit fraaie gebouw en verschaft historische informatie over de geschiedenis van dit gebouw. Toeristen en bezoekers van deze synagoge worden er opmerkzaam op gemaakt dat dit gebouw dat honderd jaar geleden werd gebouwd het Gad Frumkin-Chawazelet huis heet.
Hoog boven de trappen die leiden naar de ingang van de synagoge bevindt zich in de muur een ingemetselde steen versierd met het Hebreeuwse woord Chawazelet dat lelie betekent.
Het gebouw werd in de zestiger jaren door de Jesjiwa Netsach Jisrael aangekocht en met een nieuwe vleugel uitgebreid. Wat is de Chawazelet?
Het gaat om een Hebreeuwstalige krant, die in Jeruzalem gepubliceerd werd en vanaf 1870 tot 1911 verscheen onder redactie van Israel Dov Frumkin. In de eerste verschijningsperiode, van 1870-1884, bestreed deze krant het religieuze establishment van Erets Jisraeel, Hajisjoev Hajasjan.
Het ging hier om de streng-orthodoxe Joodse bevolking in de Ottomaanse tijd en de Britse Mandaatsperiode die leefde van de chaloeka (lett. ‘verdeling’): de geldelijke steun van de Joden in de diaspora aan Talmoedstudenten en hun families in het Heilige Land.
Pekiediem en Amarkeliem
De Amsterdamse organisatie Pekiediem en Amarkeliem, een wereldomvattende, invloedrijke Amsterdamse organisatie, opgericht in 1809, centraliseerde en distribueerde de giften die bestemd waren voor ondersteuning van de Joodse gemeenschappen in Jeruzalem, Hebron, Zefat en Tiberias. Het gaat om de Joodse bevolking in de Ottomaanse tijd en de Britse Mandaatsperiode die leefde van de chaloeka: de geldelijke steun van de Joden in de diaspora aan Talmoedstudenten en hun families in het Heilige Land.
Deze organisatie werd vanuit Amsterdam geleid door de drie gebroeders Lehren: bankiers, ultra-orthodox en uiterst conservatief. Zij wezen iedere verandering in de leefomstandigheden van de Joden in het Heilige Land af en verzetten zich fel tegen iedere vorm van modernisme. Het geld van de verdeling mocht alleen gewijd worden aan families waar de man uitsluitend Talmoed studeerde en niet daarnaast werkte. Via hun controle over de chaloeka vormden de drie broers een geduchte, anti-modernistische kracht.
De Chawazelet krant riep op tot drastische hervorming van het chaloeka systeem, wilde moderne scholen oprichten evenals beroepsopleidingen en landbouwnederzettingen. Ter illustratie van het moderne karakter van dit blad kan de oproep d.d. 26 januari 1872 dienen tot de oprichting van een Nationale Bibliotheek in Jeruzalem, “waarbij van alle hoeken van de aarde Joodse boeken en handschriften bijeen gebracht zullen worden”.
Radicale ommekeer
Dit idee is uiteindelijk pas decennia later gerealiseerd. In de latere verschijningsperiode van de Chawazelet, van 1884 tot 1911, deed zich een radicale ommekeer voor in de ideologie van de krant: wegens het seculiere karakter van de landbouwnederzettingen in Erets Jisraeel begon Frumkin zich juist fel te verzetten tegen de nieuwe initiatieven die hij eerder had gepropageerd. De krant werd nu de spreekbuis van Hajishuv Hajasjan.
Gad Frumkin, lid Hooggerechtshof onder Britse Mandaat
Frumkin’s zoon Gad (1887-1960) was tijdens de Britse Mandaatsperiode over Palestina de enige Joodse rechter in het Mandatorisch Hooggerechtshof. Zijn rechtenstudie had hij in Istanbul doorlopen waar hij samen studeerde met onder anderen David Ben Gurion, Jitschak Ben Zwi en Mosje Sharet.
Voor zijn benoeming tot opperrechter werd hij The only qualified Jewish advocate in the city genoemd.
Omdat Frumkin de enige Joodse advocaat was die deel had uitgemaakt van het Hooggerechtshof onder de Britten, werd algemeen aangenomen dat hij benoemd zou worden tot rechter in het Hooggerechtshof van de in 1948 opgerichte Joodse staat. Desondanks werd hij gepasseerd: volgens een geheim document had hij zich aan oplichting schuldig gemaakt. Hoewel er nooit enig bewijs voor deze beschuldigingen is aangevoerd, ging deze benoeming zijn neus voorbij.
Ontmoetingsplaats
In 1925 liet Gad Frumkin dit statige huis bouwen. Het is gebouwd in de zogenaamde ‘internationale stijl’ met oosterse motieven: boogramen en zuilen met Assyrische kapitelen. Het huis was een ontmoetingsplaats voor de prominenten van Jeruzalem, zoals de hogere ambtenaren van het Britse Mandaat, inclusief de Hoge Commissaris en leiders van de Joodse, christelijke en moslim gemeenschappen. Het Chawazelet-teken boven de ingang was een geste naar zijn vader.
cover: gevel Frumkin-Chawazelet huis, gebouwd in 1925 door architecten Wilhelm Hecker and Eliezer Yellin
Volgens mij bestaat Pekiediem tot op de dag van vandaag.
In Jeroesjalajim is er een straat vernoemd naar deze bekende krant van Dov Frumkin. Rechov Chawatselet (voorheen Rechov Hasolel) loopt van Kikar Tsion naar boven, naar de Rechov Hanevi’iem. De straat werd indertijd ook wel de Fleet Street van Jeroesjalajim genoemd, wegens de vestigingen van een aantal kranten en bladen, waaronder ook de Engelstalige Palestine Post, de voorloper van de Jerusalem Post. Gershon Agron, de stichter van deze krant en de eerste redacteur werd later, in 1955, de burgemeester van Jeroesjalajim. Op 1 februari 1948, dus precies 77 jaar geleden, hebben Arabische terroristen een heftige bom laten ontploffen, waardoor er doden en vele gewonden in Rechov Chawatselet zijn gevallen. Ook onder het personeel van de PP. Gedurende het redacteurschap van het fameuze duo Ari Rath en Erwin Frenkel werden de medewerkers van de krant, dus ook ik, als vertaler en proofreader, geacht de voorgeschiedenis van de krant uit de mouw te kunnen schudden. Mogelijk is het nog steeds zo…