Het was Salomon Jacob Noach (Zutphen, 1909 – Amsterdam, 1980), roepnaam Sally.
Sally Noach hielp honderden vluchtelingen in 1941 en 1942 te ontkomen aan de concentratiekampen door zijn werk op het consulaat in Lyon.
Hij zorgde voor vervalste uitreisvisa waarmee de in Vichy Frankrijk gestrande joden konden ontkomen over de Spaanse grens en vandaaruit naar Lissabon. Daar konden zij inschepen naar Engeland, zoals Sally Noach later zelf deed, of naar verre bestemmingen als Jamaica en Suriname.
Uncle Sal
Van deze honderden gereddenen vonden de zoon en dochter van Sally Noach nog enkele overlevenden in de Verenigde Staten. Een van hen is Herman Veder. Hij vertelt in de documentaire hoe hij als zevenjarige met zijn ouders en broer door Sally werd gered uit een Franse fabriek die functioneerde als interneringskamp.
“Sally kwam ons dagelijks opzoeken”, vertelt de tachtiger in zijn huis in Boca, Florida. Hij ziet voor het eerst de uitreisvisa die Noach voor zijn familie maakte en krijgt tranen in zijn ogen als hij de droeve blik van zijn moeder ziet. Hij heeft ons leven gered. Ik noemde hem ‘Uncle Sal’, vertelt hij met tranen in de ogen tegen de kinderen van Sally Noach aan wie hij bekend ‘nooit eerder te hebben gesproken over de oorlog.’
Spanje-route
Noach bleef twee jaar in Lyon tot september 1942. Klaus Barbie arriveerde in november dat jaar om de laatste deportaties van Joden naar Drancy en concentratiekampen te orkestreren.
Via de Spanje-route bereikte Noach zelf Londen. Daar werd hij namens de Nederlandse regering in ballingschap uitvoerig ondervraagd door Oreste Pinto, officier van de Nederlandse Veiligheidsdienst, over zijn activiteiten in Lyon. Pinto raakt overtuigd van de waarheid van de illegale werkzaamheden en Sally wordt geïntroduceerd in de Oranjehaven, het thuisoord van de Engelandvaarders.
Binnen enkele uren, zo schrijft Sally Noach in zijn memoires, wordt er aan hem getwijfeld, zo zei een medebewoner van Oranjehaven: “ik weiger te geloven wat Sally heeft gedaan wat hij beweert, want hij is een jood en joden zijn lafaards.”
Formidabele redder
Deze zin blijft me bij na het zien van de indrukwekkende documentaire die zondag 10 november op NPO 2 was te zien: ‘Sally Noach: een formidabele redder in nood….’ van Lucile Smith.*
Het gebrek aan erkenning door de Nederlandse overheid wijdt zijn zoon Jacques aan het klassenverschil: “Buitenlandse Zaken vond dat de ‘onbeschaafde’ gelegenheidsdiplomaat zich meer aan de (Duitse en Vichy-Franse) regels moest houden. De vaak antisemitische adellijke top van het corps diplomatique en de ongeschoolde tapijt- en stoffenverkoper Sally Noach spraken niet dezelfde taal”, aldus Jacques Noach.
Ik vermoed dat het aloude Hollandse antisemitisme een nog prominentere rol speelde in dit gebrek aan erkenning aan de in alle opzichten bijna prototypische Nederlandse jood: Sally Noach.
Noodverordening
De documentaire werd uitgezonden op de zondagmiddag waar in heel Amsterdam een noodverordening gold tegen demonstraties en gezichtsbedekkende kleding uit angst voor herhaling van de jodenjacht die plaatsvond in de nacht van donderdag 7 of vrijdag 8 november.
Los van de provocaties van beide zijden (de Maccabifans en de pro-Palestina demonstranten) waren jongemannen welbewust die nacht op jodenjacht gegaan. Daar zijn dermate veel getuigen van dat niemand daar nog aan twijfelt. Wel vragen velen in de joodse gemeenschap zich af: ‘waar waren de Nederlandse autoriteiten die nacht’? Er waren slechts tweehonderd agenten op de been die geen grip kregen op de ‘hit en run’-straatterreur tegen alles dat Israëlisch danwel joods was.
Juist op zo’n dag is het goed om een zorgvuldig gedocumenteerde en fraai in beeld gebrachte documentaire te zien over deze Nederlandse held die (omdat hij een arme textieljood was?) nooit de erkenning kreeg die hij verdient. Sally stierf in Amsterdam op 70-jarige leeftijd.
Nederlandse Schindler
Dit verhaal zouden alle Nederlandse kinderen moeten kennen, deze Nederlandse Oskar Schindler zou jaarlijks herdacht moeten worden. Dat kan de Nederlandse regering nu doen om te laten zien dat de tijd van het antisemitische corps diplomatique voorbij is en Nederland haar joodse helden de eer geeft die ze verdienen.
We hebben inmiddels een hele lijst joodse verzetshelden in deze krant besproken, zoals Henriette Pimentel, Leo Horn en Frieda Bellinfante en gaan daarmee door. Laat de Sally Noach herdenkingsdag de dag zijn waar zij allen in het zonnetje worden gezet.
Met deze voorbeelden leren we wat een bezetter doet als het groepen mensen uitsluit en neerzet als ‘lafaards’, ‘onmensen’ of op andere wijze dehumaniseert. Leer via onze joodse helden de Nederlands-joodse geschiedenis kennen, in dorpen en steden van ons land. Leer hoe deze helden niet alleen verzet pleegden, maar ook hielpen mensenvernietiging te voorkomen.
Focus op het verzet lijkt me een positieve en daarom vruchtbare manier om het verleden te belichten en lessen te leren uit een periode toen het helemaal mis ging, een inzicht dat ik mede dankzij deze documentaire opdeed.
*Zie de introductie bij ‘Sally Noach: een formidabele redder in nood….’ door Jacques Noach in deze krant.
cover: Manfred Wolf in gesprek met de dochter van Sally Noach en presentator van de documentaire Lady Irene Hatter, beeld met dank aan de EO
Krijg tranen in m’n ogen hoe de geschiedenis zich blijft her herhalen. Sally Noach mijn oud oom was een held van ongekende waarde hij na zijn heldendaden opnieuw nederlandse anti-semitisme moest bestrijden. Een nationale herdenkingsdag voor onze Helden die hun leven en welzijn in de waagschaal legden om anderen hun veiligheid te garanderen zou niet misplaatst zijn, maar is nederland daar bereid voor gezien het anti-semitisme van heden dat zich ongehinderd verspreid.