Abraham Elzas, ontwerper van de Lekstraatsjoel en zesendertig Hema’s

cultuuratlas oud-zuid #2

Op nummer 34 van de Honthorststraat woonde architect Abraham Elzas (Alkmaar 1907-’95) vanaf de Tweede Wereldoorlog tot zijn dood. 

Tijdens zijn studie bouwkunde ontmoette hij de De Stijl-kunstenaar Theo van Doesburg, die streefde naar een architectonische beelding. Elzas hielp hem in 1929 diens atelierhuis in Meudon bij Parijs te ontwerpen. 

Daar ontmoette hij Hermine van Giefing, die werkte voor Van Doesburgs vrouw, de pianiste Nelly van Moorsel. Na Theo’s ontijdig verscheiden in 1931 introduceerde Nelly Elzas bij betonpionier Auguste Perret, via wie hij in contact kwam met stermodernist Le Corbusier.

Op diens atelier werkte hij zes maanden aan het Maison Suisse, een studentenhuis in de Cité Universitaire van Parijs, en aan een prijsvraagontwerp voor het Tsentrosojoez-gebouw in Moskou. Toen keerde hij terug om zijn studie te voltooien.

Grote synagoge Lekstraat

In 1935 won Elzas met een functionalistisch ontwerp de prijsvraag die onder negen joodse architecten werd uitgeschreven in Amsterdam voor een grote synagoge in de Lekstraat, waarvoor hij zich liet inschrijven bij de joodse gemeente in Amsterdam. Het motto was Nisjt in Golus und nisjt in der Heim (Niet in ballingschap maar ook niet thuis), wat mooi sloeg op de witte, travertijnen blokkendoos in de rood bakstenen Rivierenbuurt.


Pas in 1939 werd Elzas door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders gevraagd om boerderijen te ontwerpen voor de Wieringermeerpolder. Binnen een jaar werd hij ontslagen op grond van de ariërparagraaf die was ingevoerd door de bezetters, die hem in de loop van 1941 benoemden tot directeur van de Joodse Ambachtsschool aan Rapenburg 128. Hij moest in 1942 naar Amsterdam verhuizen in afwachting van deportatie, maar kon als directeur aanblijven tot de zomer van 1943, toen alle leerlingen op transport waren gesteld. 

Hij dook onder op Weteringschans 20, vlakbij het Huis van Bewaring, in de woning van de Indische danser Leo Broekveldt, later bekend als Indra Kamadjojo, die juist naar België was vertrokken om de Arbeitseinsatz te ontlopen.

Bijenkorf en Hema

Na de bevrijding werd Elzas de facto huisarchitect van de Bijenkorf en ontwierp hij liefst zesendertig Hema’s, maar ook voerde hij voor de Bijenkorf in Rotterdam de ontwerpen uit van de Hongaars-Amerikaanse architect Marcel Breuer, een Hongaarse Bauhausdocent die in 1933 nazi-Duitsland was ontvlucht naar New York. ‘Ik was het krijtje van de meester’, karakteriseerde Elzas de samenwerking, die overging in vriendschap.


Bijenkorf Rotterdam, honingraatvormige travertinplaten. Foto: Thea van den Heuvel voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2002

De Cultuuratlas van Amsterdam Oud-Zuid is te bestellen bij de uitgever Tijd/Ruimte.

Cultuuratlas in De Vrijdagavond deel 1: Helden uit de Cultuuratlas Amsterdam Oud-Zuid
Zie over de Lekstraatsjoel de twee artikelen van Izak Salomons: Witte sjoel voor Rivierenbuurt in donkere tijd en De Lekstraat nu: kleine sjoel werd groot 

cover: Lekstraatsjoel, 1935-37, ontworpen door Abraham Elzas

Over Michel Didier 5 Artikelen
Michel Didier (1960) is kunst- en cultuurhistoricus en schreef enkele boeken en 500+ artikelen voor onder andere De Groene Amsterdammer, het NIW, Origine en Carp over kunst, muziek, film en fotografie. Voorts geeft hij vele lezingen, cursussen, rondleidingen en stadswandelingen. Op zijn website www.kunstgeschiedenisamsterdam.nl onderhoudt hij drie weblogs, waarvan eentje over schilderkunst & muziek.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*