We hebben opnieuw laten tellen en komen uit op 35.000 Joden in Nederland of als we een ruimere definitie hanteren 65.000. En dan nog een paar duizend couchsurfende Israelische neefjes en nichtjes, maar die tellen niet mee.
Dat zijn de conclusies van het Engelse JPR Institute for Jewish Policy Research die in opdracht van Joods Maatschappelijk Werk (JMW) nieuw demografisch onderzoek deed.
Daar waar in de meeste Europese landen het aantal Joden afneemt, zien de onderzoekers een stabiele tot licht stijgende Joodse bevolking in NL.
Die stabiliteit (met lichte groei) wordt voornamelijk veroorzaakt door de immigratie van Israeli en de kinderen die ze krijgen. Je hoort Minister Faber denken: is hier sprake van omvolking, oh nee dat woord zou ze niet meer gebruiken. Nee, dat is niet aan de orde, maar de joodse bevolking in Nederland wordt wel wat cultureel diverser. Een “beetje minder gefilte fisch en wat meer hummus”, zoals Simone Kukenheim, voorzitter van de Raad van Toezicht van JMW het treffend verwoordde op de presentatie van dit onderzoek, afgelopen maandag 13 januari in de Amsterdamse Uilenburgersjoel.
35.000 of 65.000
De 35.000 Joden behoren tot de groep mensen die zich als joods identificeren. Van die groep is circa tachtig procent halachisch joods (geboren uit joodse moeder). Wat is dan het cijfer van 65.000? De onderzoekers hanteren naast ‘identificeert als joods’ ook een categorie ‘recht op terugkeer’ (naar Israël). Die groep is groter dan de groep ‘identificeert als joods’. De groep die een joodse achtergrond heeft, maar zich niet joods voelt, is circa 30.000. Om het nog wat complexer te maken: daar zitten ook halachische Joden tussen, al zijn dat er wellicht niet zo veel.
Beetje groei door Israeli
Ongeveer een derde van de 35.000 zich als joods identificerenden komen uit Israël of hebben een of meer Israelische ouders. Deze groep zien de onderzoekers langzaam groeien. Werk, een partner of een opleiding zijn nu nog de meest voorkomende redenen zijn voor de komst naar Nederland. Ik kan me voorstellen dat de veiligheidssituatie in combinatie met de afbrokkelende democratie in Israël ook motieven voor migratie (gaan) vormen.
Daar is nog geen onderzoek over. Enfin, waar veel Europese landen zoals België een dalende Joodse bevolking laten zien, heeft Nederland de wind in de zeilen of in ieder geval in een fokje. We mogen die Israëli wel dankbaar zijn voor hun komst, want met ons geboortecijfer zouden we een neergaande trend zien. Een Joodse vrouw in Nederland krijgt gemiddeld 1,3 kind, een Nederlandse vrouw gemiddeld 1,49 (2022). Wordt er in bed teveel gesjmoesd en te weinig geconcipieerd?
Seculier land
Wat betekent deze ontwikkeling voor de kerkgenootschappen?
Volgens de onderzoekers zijn wij een tamelijk seculier landje. Dat is overigens al decennialang zo. Slechts 22 procent van de 35.000 Joden is aangesloten bij een orthodox (vijftien procent) of liberaal (acht procent) kerkgenootschap.
7 oktober, de oorlog in Gaza en de recente gebeurtenissen die daarop volgden in Nederland en daarbuiten hebben, zo heb ik me laten vertellen, geleid tot een groeiende interesse van Joden voor de beide kerkgenootschappen.
Nieuwe vorm van verbondenheid
Blijkbaar is er in deze tijd meer behoefte aan verbondenheid, niet zo vreemd. Maar goed, tussen die twee kerkgenootschappen zweven nog altijd 27.500 seculiere of ‘ongebonden’ Joden. Ook die zoeken misschien meer verbinding, maar willen dat niet in een religieus verband. Onlangs hoorde ik dat Maccabi een vrouwen-app groep heeft waar een paar honderd leden in zitten. Religieus, seculier, getrouwd met een joodse man, verbonden met het jodendom, allemaal bij elkaar. Een nieuwe vorm van verbonden zijn.
Positieve identificatie
Nog even terug naar de groep 35.000 mensen die zich als Joods identificeren. Waar identificeren zij zich dan mee? Tot mijn teleurstelling bleken het herdenken van de holocaust en de strijd tegen antisemitisme hier de twee meest genoemde factoren.
Gelukkig staat ‘deel uitmaken van het Joodse volk’ ook nog in de top drie. Maar ik had gehoopt dat wij Joden ons inmiddels ook met wat meer positieve elementen konden identificeren. Hier ligt denk ik een (obligaat woord) uitdaging.
Als we willen werken aan een sterke joodse gemeenschap waar veel mensen zich mee verbonden kunnen voelen, dan helpt het als we daar positieve gevoelens aan kunnen koppelen. Werk aan de winkel, voor bijvoorbeeld JMW en voor de hele joodse gemeenschap.
Enkele opmerkelijke bevindingen uit het demografische rapport:
Infographics: JMW 2025. Het hele rapport is hier te lezen.
cover: presentatie door dr. Daniel Staetsky van het JPR-rapport 11 januari 2025, Uilenburgersjoel, foto Ravi Master / JMW
Interessant