Afgelopen najaar zond de Joodse Programmering van de EO vier documentaires in voor het IDFA, het Internationale Documentaire Festival Amsterdam. Mooie en indringende films van een aantal gerenommeerde regisseurs.
Allevier werden onverbiddelijk afgewezen. Dit leidde tot mijn vraag aan een van de festivaldirecteuren of het nog wel zin heeft in de toekomst documentaires in te dienen, wellicht had men de buik vol van Joodse onderwerpen.
Dit was absoluut niet aan de orde, zo luidde het antwoord. Sterker, de directeur wilde me graag wijzen op de prachtige film Nesjomme die zijn festival met trots zou programmeren. Vervolgens hield ik hem voor dat de door ons ingezonden documentaires gaan over levende Joden en dat het IDFA kennelijk een voorkeur heeft voor dode Joden. Geen reactie.
Nesjomme dus
Deze documentaire bestaat volledig uit beelden van een stad die wij niet in deze gedaante kennen, maar wel onmiddellijk herkennen. Alles in Nesjomme draait om de zo tragisch verloren gemeenschap. Het is het verhaal van de fictieve hoofdpersoon Rusha, een seculier meisje uit de Jodenbuurt dat verliefd wordt op de vrome marktkoopman Sally en die na verschillende baantjes in de textiel terechtkomt in het Joodse bejaardentehuis waar ze als verpleegster haar draai weet te vinden.
Via de stem van actrice Rifka Lodeizen neemt deze hoofdpersoon de kijker op een natuurlijke en geloofwaardige wijze mee in het verhaal. Het is het verhaal van de Joodse ziel van Amsterdam die, en dat voel je onvermijdelijk aankomen, onder druk komt te staan door de stormachtige ontwikkelingen op het Europese continent vanaf de jaren dertig.
Regisseur Sandra Beerends heeft de documentaire op een uiterst knappe manier weten te componeren uit een overvloed aan historisch beeldmateriaal. De grotendeels onbekende filmfragmenten illustreren het relaas van Rusha over haar familie, haar grootmoeder die geboren is in Polen, haar huwelijk met Sally, de lang verwachte gezinsuitbreiding met dochter Sara en de steeds nijpender politieke ontwikkelingen.
Verloren wereld
Rusha brengt ons terug naar die verloren wereld en getuigt vol trots van de positieve gebeurtenissen in haar bestaan: de nieuwbouw in de Transvaalbuurt uit de koker van wethouder Monne de Miranda, de opening van de Joodse Invalide en het Tuschinski Theater. We zien de verrichtingen van de befaamde bokser Ben Bril en het afbranden van het imposante Paleis voor Volksvlijt, een initiatief van wethouder Samuel Sarphati. Dit Paleis, hoewel afgebrand in 1929, blijft volgens Rusha’s oma een symbool voor wat Joden zoal kunnen bereiken in Nederland.
Rusha’s correspondentie met haar in Nederlands-Indië wonende broer Max leidt ons uiteindelijk tot de bezetting. Nergens wordt de film sentimenteel en op clichés is Beerends niet te betrappen. De voor de film gecomponeerde smaakvolle muziek ondersteunt het verhaal adequaat, het ontbreken van klezmerachtige deuntjes is zonder meer verfrissend.
De intocht van het machtige Duitse leger in Amsterdam, nu eens niet weergegeven door de overbekende beelden van de enthousiaste nazisympathisanten die de bezetters toejuichen aan het Rokin, geven de kijker ook anno 2025 een hoogst onbehaaglijk gevoel. En dan krijgt de film een verrassende wending tot slot. Geroerd verlaat ik het filmtheater.
Met de zonderlinge keuzes van het IDFA voor uitsluitend dode Joden kan ik het onmogelijk eens zijn; over de filmische rijkdom van Nesjomme moet ik het festival eerlijkheidshalve gelijk geven.
Nesjomme
Een film van Sandra Beerends
Producent: Floor Onrust / NTR
Stem: Rifka Lodeizen
Montage: Ruben van der Hammen
Geluid: Mark Glynne
Muziek: Alex Simu
vanaf 2 januari 2025 in de bioscopen
cover: Nesjomme poster, met dank aan Cinedeli
Woon in VS. Hoe kan ik deze film zien?