Het begon allemaal met een briefje in de brievenbus. Daarop stond dat de schrijver van de brief een struikelsteen voor zijn grootvader voor de deur op de stoep zou gaan plaatsen.
Het feit dat er een Joodse familie in zijn huis heeft gewoond ontketende bij Rob de Spa een onblusbare drang om het Joodse verleden van zijn buurt in kaart te brengen.
Het begon met de familie in zijn huis, maar gaf uiteindelijk een gezicht aan de levens van tientallen Joodse gezinnen uit de buurt. Vooral het verschil tussen arm en rijk interesseerde hem. Hij gebruikt dit als leidraad om het Joodse leven van vroeger beter te begrijpen, bijvoorbeeld hoe de levensomstandigheden waren, of waar ze hun geld aan uitgaven.
In de zevende aflevering van de podcastreeks De Joodse Stad gaat Julia van der Krieke met drie gastsprekers in gesprek. Het centrale thema van deze week is het verschil tussen arm en rijk. Het is een actueel thema en vroeger merkbaar in het Joodse leven van Vlooienburg en Uilenburg.
Jodenhouttuinen, oftewel de voormalige Ankersgang circa 1910. Dit was een van de armste gebieden van Uilenburg. Beeld: Jaap van Velzen, collectie Joods Museum
Stadsdeelbestuurder Lotte Terwel
Eerst spreekt Julia met Lotte Terwel, stadsdeelbestuurder van het centrum om erachter te komen hoe het thema ‘arm en rijk’ in het heden wordt beleefd door de buurtbewoners.
Daarbij laat Terwel zien hoe ze hiermee in aanraking komt en wat de gemeente eraan doet om de wijken leefbaar te houden. Het straatbeeld verandert langzaam en dat zie je onder meer aan de winkels.
Hoe dat invloed heeft op het buurtgevoel, en wat kan de gemeente kan doen tegen ongelijkheid in de stad? Of hoe voorkom je dat massatoerisme of expats de structuur van de wijk negatief beïnvloeden?
Dit gaat ook over armoede. Zo kan een bankje extra een mooi initiatief zijn voor de buurt, maar de meeste bewoners ergeren zich nu aan rondhangende junks. Lezers die in het centrum wonen herkennen zich vast in de problemen. Ook wordt het Huis de Pinto besproken: Het huis met een eeuwenoude Portugees-Joodse geschiedenis is nu een van de weinige plekken waar je een betaalbaar kopje koffie kan drinken.
Leefomstandigheden Vlooienburg en Uilenburg
Vervolgens gaat Julia in gesprek met Rob de Spa, die onderzoek doet naar de leefomstandigheden op Vlooienburg en Uilenburg. Sommige Joden woonden in grote huizen, maar er waren ook krottenwijken zoals de voormalige Jodenhouttuinen.
Rob de Spa geeft een gezicht aan de levens van deze mensen. Tot slot spreekt Julia weer met Emile Schrijver. Zijn kantoor staat in een van de 4 oude synagogen die nu het Joods Museum vormen. Vanuit zijn kantoor heeft de directeur van het Joods Cultureel Kwartier uitzicht op het kruispunt van de Mozes en Aäronkerk en het Waterlooplein.
Hij vindt dat Vlooienburg en Uilenburg geen Joodse wijken meer zijn. Bovendien is voor hem het begrip ‘Joodse wijk’ problematisch. Er is nauwelijks Joods leven meer te zien, alleen datgene wat over is gebleven. Een testament aan het verleden van de buurt. Het dagelijkse leven heeft zich grotendeels verplaatst naar Amsterdam-Zuid. Toch is het belangrijk dat het Joods Cultureel Kwartier prominent staat in het centrum, als gezichtsbepalend testament en een levende herinnering.
Deze aflevering van de podcast Een Joodse Stad is een herinnering aan een bruisende buurt met wijken waarin arm en rijk naast elkaar woonden. Luister de zevende aflevering en leer over het rijke verleden van dit stukje Amsterdamse binnenstad.
Gezicht op de Grote en Portugese synagoge te Amsterdam. Zo zou het uitzicht van het kantoor van Emilie Schrijver er vroeger uit hebben gezien. Gerrit Adriaensz. Berckheyde, Collectie Joods Historisch Museum.
Luister naar: Arm en Rijk in de Joodse Wijk
Serie podcasts in De Vrijdagavond over De Joodse stad
Deel 1 Vlooienburg en Uilenburg, luister en het rijke Joodse verleden komt terug
Deel 2 Als je goed luistert, hoor je nog Jiddisj in de steegjes van Mokum
Deel 3 Bestaat Joodse kunst?
Deel 4 Multicultureel Verleden
Deel 5 Afrikaanse en Surinaamse Joden
Deel 6: Aspecten Joods-zijn
Stimuleringsfonds Jonge auteurs
De Vrijdagavond wil studenten en young professionals de kans geven zich verder te ontwikkelen als auteur van Joods-relevante onderwerpen.
U kunt een geoormerkte donatie doen (meldt ’jonge auteurs’ bij ‘opmerkingen’) via de oranje donatieknop bovenaan.
Of maak een bedrag met dit oormerk over op
NL48 INGB0008830812 ten name van de ANBI-erkende Stichting Hallo Joods,
uitgever van De Vrijdagavond.
Uw donatie komt geheel ten goede aan de doelgroep.
Draag bij aan de toekomst van Joods-relevante journalistiek.
cover: Talma Joachimsthal
Onder een afbeelding: houttuinen circa 1910. Dat klopt niet, is een schilderij van Berckheijde tweede helft 17de eeuw.
Beste Wout, als het goed is is het nu aangepast! Dank!