Een Joodse man van Afrikaanse afkomst en Surinaamse Joden in Amsterdam

Bij onderzoek naar het verleden komt van alles boven water, ook de pijnlijke momenten uit de geschiedenis.

Voor vele Amsterdammers is het koloniale verleden van de stad zo’n pijnlijk moment. Door het zichtbaar te maken kan men helen van eeuwenoude wonden die nog diep gevoeld worden. Toch komen er ook mooie aspecten boven water, verhalen over inclusiviteit, tolerantie en acceptatie. Wat heeft het koloniale verleden te maken met de Joodse geschiedenis van Amsterdam?

In de vijfde aflevering van podcastreeks De Joodse Stad verkent Julia van der Krieke onderwerpen waar wellicht niet zo veel mensen bekend mee zijn: Afro-Amsterdammers, huidskleur en de Joodse gemeenschap, en het het leven van Joden in de Nederlandse koloniën. 

Migratiepatronen en koloniaal verleden

Hiervoor gaat ze in gesprek met Mark Ponte, een onderzoeker van het Stadsarchief van Amsterdam. Hij bestudeert migratiepatronen en het koloniale verleden van Amsterdam. Toen hij op de Joodse begraafplaats Beth Haim een graf uit 1627  ontdekte van ‘Bom servo Elieser’ leidde dit tot een grootschalig onderzoek en een hevige discussie of deze man een slaaf was.

Het bleek te gaan om een Joodse zwarte man van Afrikaanse afkomst. Er was nog weinig bekend over het leven van zwarte Joden in Amsterdam. Wat bleek, Elieser was zeker niet de enige. 

Onthulling beeld van Bom Servo Elieser gemaakt door Erwin de Vries, 2013 Beth Haim, bron: Historisch Amstelland

Uit onderzoek naar ondertrouwakten bleek dat in de zeventiende eeuw al zwarte mensen konden trouwen in Amsterdam. Dat was voor die tijd revolutionair. Verder legt onderzoeker Ponte uit hoe dit allemaal gerelateerd is aan het Portugees koloniale rijk en hoe de Portugees Joodse gemeenschap hiermee in aanraking kwam. 

De een had een zwarte tot slaaf gemaakte vrouw, de ander wou ermee trouwen.

Ponte legt onder andere uit hoe je huidskleur en sociale positie bepaalden waar je werd begraven, van de armenbegraafplaats tot Beth Haim. Dit betekent niet dat Joden van verschillende huidskleuren apart van elkaar leefden. Dit legt hij uit met rijke verhalen over gemengde huwelijken of een hevige ruzie tussen twee Joodse mannen. De een had een zwarte tot slaaf gemaakte vrouw, de ander wou ermee trouwen.

Roosje Verschoor

Vervolgens gaat Julia in gesprek met Roosje Verschoor, een beeldend kunstenaar met een Surinaams Joodse achtergrond. Ze praten over haar identiteit en hoe dit haar pad als kunstenaar heeft getekend. 

Al vroeg in haar carrière beeldde ze haar Joodse en Surinaamse achtergrond uit in verschillende kunstprojecten. Ze verkent de complexiteit van de verschillende lagen van de Surinaamse samenleving. Haar gecombineerde identiteit is iets wat mensen niet snel verwachten. 

De meeste Nederlanders weten niet dat er veel Joden in Suriname wonen. Daarnaast is het concept van Joden met een donkere huidskleur, zoals bij Caraïbische Joden, onbekend voor velen. Tot slot verkennen Julia en Roosje de wereld van Joden in Suriname, toen en van nu.

Hoe Joden uit Amsterdam vertrokken naar Brazilië, Curaçao en uiteindelijk Suriname. De Nederlandse republiek heeft ook veel arme Asjkenazim doorgestuurd naar de koloniën. Hoe zag dat leven eruit, was men daar vrijer of viel dat tegen? Was elke Jood te vinden op de plantage?

Religie verbond

Religie verbond met elkaar ongeacht de huidskleur. Toen al, en nu nog steeds in het hedendaags Suriname. Ondanks hun voormalige rol in het plantageleven zijn Joden daar hedendaags breed geaccepteerd. Joden kopen vlees bij de islamitische slager, en de synagoge van Paramaribo staat naast de moskee. Luister naar de vijfde aflevering en ontdek dit bijzondere, rijke en wereldwijde verleden van de Joodse Stad. 

Serie podcasts in De Vrijdagavond over De Joodse stad

Deel 1 Vlooienburg en Uilenburg, luister en het rijke Joodse verleden komt terug
Deel 2 Als je goed luistert, hoor je nog Jiddisj in de steegjes van Mokum
Deel 3 Bestaat Joodse kunst?
Deel 4 Multicultureel Verleden

Stimuleringsfonds Jonge auteurs

De Vrijdagavond wil studenten en young professionals de kans geven zich verder te ontwikkelen als auteur van Joods-relevante onderwerpen.
U kunt een geoormerkte donatie doen (meldt ’jonge auteurs’ bij ‘opmerkingen’) via de oranje donatieknop bovenaan.

Of maak een bedrag met dit oormerk over op
NL48 INGB0008830812 ten name van de ANBI-erkende Stichting Hallo Joods,
uitgever van De Vrijdagavond.
Uw donatie komt geheel ten goede aan de doelgroep.

Draag bij aan de toekomst van Joods-relevante journalistiek.

cover: Talma Joachimsthal