“Ik ben Adonai Uw God, die U uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.”
Zo begon in de parasja van vorige week de eerste van de tien geboden. De Tora geeft aan dat de Joden absoluut niet mogen vergeten waar ze net vandaan komen: dat ze slaven waren in Egypte. Je zou denken dat het Joodse volk zijn lesje geleerd heeft en mensen een beetje in hun waarde laat.
Het gaat direct al mis. We zien deze week in parasjat Misjpatiem dat er toch weer mensen als slaven worden behandeld door het Joodse volk. Niet-Joden en ook Joden worden tot slaven gemaakt: “Wanneer je een Hebreeuwse slaaf koopt, moet hij je zes jaar lang dienen…”
De Israëlieten kunnen Egypte bij wijze van spreken nog in de achteruitkijkspiegel zien en ze lappen de instructie al aan hun laars. Slavernij is weer deel van het maatschappelijke systeem; anders was het natuurlijk niet nodig geweest om hier regels voor uit te vaardigen.
De Tosafot (Frankrijk, 12e eeuw) vragen zich dit ook af: De Joden zijn net bevrijd uit slavernij en toch gaan ze elkaar weer onderdrukken? Blijkbaar valt men makkelijk terug op oude gewoontes.
In de haftara, uit het boek Jirmijahoe (34:9-12), zien we hetzelfde onderwerp in de eerste zinnen:
“Alle Hebreeuwse slaven en slavinnen zouden worden vrijgelaten, zodat geen Judeeër nog een volksgenoot als slaaf in dienst zou hebben. De leiders en inwoners die deze overeenkomst waren aangegaan, kwamen hun verplichting na, en lieten hun slaven vrij. Maar enige tijd later kwamen ze hierop terug en onderwierpen ze hun vrijgelaten slaven en slavinnen weer.”
Er wordt hier op een bijzonder wrede manier omgegaan met de slaafgemaakten: Ze worden vrijgelaten om een poosje later weer te worden onderworpen. Ze mogen de smaak van vrijheid kortstondig proeven, maar moeten daarna weer verder zoals voorheen.
Wat nu zo frappant is, is dat het Joodse volk een leidraad had die heel duidelijk aangaf dat de status quo niet aanvaardbaar was. In de Tora wordt maar liefst 36 keer gezegd dat we ons moeten herinneren dat we slaven waren in Egypte! In de rest van de Tenach wordt dezelfde boodschap nog vele malen herhaald. Toch houden Joden het instituut van de slavernij in stand.
Naleving een brug te ver
De tekst van de Tora is soms blijkbaar zo progressief dat de naleving ervan een brug te ver blijkt. Misschien kan het Joodse volk de Tora in dit geval niet bijbenen, zijn ze er nog niet klaar voor. Is de Tora deels instructie en deels inspiratie? Deels wettelijke codex en deels profetie over de ideale manier waarop het Joodse volk moet leven?
In dit respect is het Joodse volk natuurlijk geen uitzondering. Tijdens de Franse Revolutie werd er geroepen over Liberté, égalité, fraternité. Betekent dit dat de Fransen sindsdien in perfecte vrijheid, gelijkheid en broederschap leven? Betekent Artikel 1 van de Grondwet dat we nu iedereen in Nederland ook daadwerkelijk gelijk behandelen in gelijke gevallen?
Hetzelfde geldt hier in de Verenigde Staten, waar ik woon. Niet alleen heeft het hier ook eeuwen geduurd voor de slavernij werd afgeschaft; na de afschaffing ervan werden en worden Afro-Amerikanen (en andere bevolkingsgroepen) op andere manieren onderdrukt.
Amerikaanse Grondwet ondermijnd
De Amerikaanse Grondwet stelt zich tot doel om onder andere: gerechtigheid te vestigen, de binnenlandse rust te verzekeren, het algemeen welzijn te bevorderen en de zegeningen van de vrijheid voor onszelf en ons nageslacht te beveiligen.”
De afgelopen maand zien we dat die doelen door de plee worden gespoeld.
Het nieuws is simpelweg angstaanjagend. Niet alleen omdat ik hier in Washington veel kennissen heb die bij of voor de federale overheid werken, alhoewel dat hier ter plaatse extra effect heeft – mensen zijn elke dag bang dat ze stante pede ontslagen worden. Maar ook omdat mijn dochters op school zitten met kinderen wier ouders niet legaal in het land verblijven. Als er iemand een dag niet op school verschijnt, wordt er niet meer aangenomen dat ze een griepje hebben; het kan zomaar zijn dat hun familie is gedeporteerd, misschien naar Panama, of misschien naar het kamp bij Guantanamo Bay.
Ik twijfel eraan of ik Guantanamo een concentratiekamp noem. Ik heb besloten dat nog even niet te doen, maar laat het duidelijk wezen dat families die hier al jaren wonen zonder proces worden weggevoerd, vaak zonder de mogelijkheid om koffers te pakken of zelfs maar hun familie op de hoogte te stellen.
De echo van de Sjo’a is onmiskenbaar aanwezig. Dat dit kan gebeuren in de 21ste eeuw, is ijzingwekkend.
We hebben een nieuwe woordenschat nodig om de schade te kunnen benoemen die momenteel in de VS wordt berokkend – aan mensen, aan instellingen, aan de bouwstenen van de maatschappij. Gerechtigheid vestigen? Binnenlandse rust verzekeren? Algemeen welzijn bevorderen? De zegeningen van de vrijheid? Ze lijken momenteel heel ver weg.
Niet alleen
Laat ik duidelijk wezen: Alhoewel het er hier momenteel heftig aan toegaat, staat de VS helaas niet alleen in diens terugval naar een minder democratische, minder rechtsstatelijke regering.
Of het nu gaat om Hongarije, Polen, Rusland, Turkije en ja, ook Nederland en Israël, de regering is op veel plekken in handen van mensen die de rechtsstaat aan hun laars lappen en die democratische grondrechten simpelweg negeren als het ze zo uitkomt.
Misjpatiem is deze week dus een beetje een domper, een herinnering aan het feit dat wetten en regels precies zo sterk of zwak zijn als de maatschappij die ze handhaaft.
Hopelijk kan dit je inspireren en tot actie aanzetten. Laten we hopen op en werken aan een wereld zoals de profeet Amos die beschrijft (5:24):
“Laat het recht stromen als water, en gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek.”
Of, in de vertaling van Dr. Martin Luther King Jr.: Let justice roll down like waters and righteousness like a mighty stream.
Sjabbat sjalom
Geef als eerste een reactie