De redactie vroeg Karin Bek, bijna veertig jaar werkzaam in het voortgezet onderwijs, naar haar impressies over (de toename van) antisemitisme op school.
Allerlei achtergronden
Ik werk in het VO in en rondom Den Haag. In de klas zitten pubers met allerlei achtergronden, alle 37 jaar dat ik lesgeef.
Al die jaren staat het dagboek van Anne Frank op de leeslijst en er is altijd wel één leerling die het daadwerkelijk leest. De verontwaardiging en het verdriet over het lot van Anne zijn oprecht. Het was vaak het begin van een klassengesprek over geloof, waarin leerlingen naar mijn achtergrond vroegen en ik vertelde dat ik, na een katholieke jeugd, gekozen heb om mezelf atheïst te noemen, omdat ik vind dat we hier en nu goed moeten zijn als mens en niet voor een plek in ‘de hemel’.
Meestal kreeg ik dan wat medelijdende blikken en de vraag of ik oprecht geloof dat er hierna helemaal niets meer is. ‘En uw man, mevrouw?’ Die is Joods opgevoed, maar praktiseert niet meer. Dat leverde me dan misschien een schuine blik op of een hoofdschuddende puber.
Dat antwoord zal ik na 7 oktober niet zo snel meer geven. (Ik hoop stiekem dat ze niet naar hem vragen en voel me een lafaard.) In de eerste week na 7 oktober probeerden leerlingen het gesprek met me aan te gaan en me ervan te overtuigen dat het de eigen schuld van Israël was dat het festival was overvallen; Israël bestaat niet, want het land is afgepakt van de Palestijnen!
Iedere poging om met een stuk geschiedenis hun verhaal te weerleggen, werd weggewuifd. Is dit bewust antisemitisme of stoer en onwetend gebral? Het napraten van volwassenen die wel bewust antisemitisch zijn?
Getver, het lijkt wel een Jood!
Laatst hoorde ik een leerling zeggen: ’Getver, het lijkt wel een Jood!’ naar aanleiding van beelden in een film van een man in drag met een haarnetje. Dat was de eerste keer dat ik me realiseerde dat ‘mijn leerlingen’ het woord Jood als scheldwoord gebruiken. Het kwam van een Marokkaans meisje. Hier geboren.
Is dit nu antisemitisme, onwetendheid of domheid?
Zou het zinvol zijn om Anne Frank erbij te halen en de discussie opnieuw aan te gaan? Ik weet het echt niet.
Moslim of anti-moslim
Op mijn VMBO-school heeft ongeveer een derde van de leerlingen een moslimachtergrond. Schoolbreed. In de klas waarvan ik medementor ben, zitten veertien leerlingen van wie vier met een moslimachtergrond. Toch zijn die heel sfeerbepalend. Andere leerlingen doen vaak doen alsof hun neus bloedt als het type gesprekken of uitspraken dat ik beschreven heb, langskomt. Voor een aantal is dat zeker uit angst, want de schoolbrede groep moslimjongeren zoekt elkaar op in pauzes en vrije momenten en staan (naar mijn idee vrij kritiekloos) achter elkaar. Dat betekent dat een aantal witte Nederlandse leerlingen zich niet altijd veilig voelt. Er is ook een grote groep Antillianen en Surinamers binnen de school. Die zijn weer met hele andere dingen bezig.
Veel niet-moslimjongeren en -docenten zijn bang dat ze weggezet worden als anti-moslim of discriminerend. Niets is zo verlammend als de opmerking: “Dat is zeker omdat ik Marokkaan ben, mevrouw?” De eerste keer dat ik van discriminatie werd beschuldigd, was ik in shock. Dat is inmiddels 35 jaar geleden. Mijn hart brak. Ik heb toen bij de directie zitten janken. Ik ben heel erg opgevoed met waarden als: gelijkheid en respect. Tegenwoordig zeg ik: “Ja natuurlijk, ik werk al 37 jaar met jongens en meiden zoals jij om jou te kunnen discrimineren.” Dan zijn ze al snel stil. Daarna ga ik altijd het gesprek met ze aan.
Midden-Oosten en Peter R. de Vries
Moslimjongeren vinden iets van de situatie in het. Midden-Oosten, maar hebben geen interesse in andere gezichtspunten dan die van de eigen groep. Leerlingen met andere achtergronden houden zich ver van de discussie. Dat heeft meerdere redenen: angst, want voor je het weet heb je een paar klappen te pakken. Daarnaast onverschilligheid: betrokkenheid bij welke actualiteit dan ook is er niet of weinig. Behalve de moord op Peter R. de Vries, dat was iets waar leerlingen het over hadden, maar verder merk ik heel weinig betrokkenheid bij zaken buiten de school.
Geen politieke uitingen
De school accepteert geen politieke uitingen van leerlingen: de Palestijnensjaal die een jongen vorig jaar droeg, nog voor 7 oktober, werd in de ban gedaan en ik denk ook niet dat de Palestijnse of de Israëlische vlag welkom zijn. En terecht. Op een school moet iedereen zich veilig voelen. Toch is er iets geks: Ik weet precies welke leerlingen een moslimachtergrond hebben, maar ik heb geen idee of er kids met een Joodse achtergrond zijn.
Dat sluit op een rare manier aan bij wat er in de maatschappij lijkt te gebeuren: Er wordt geschreeuwd voor en door Palestijnen en over en van Joden hoor je weinig.
Onderzoek Anne Frank Stichting naar antisemitisme in VO
De Anne Frank Stichting heeft vorig jaar een onderzoek gepubliceerd over ‘Antisemitisme in het voortgezet onderwijs, Een surveyonderzoek.’
Dit onderzoek is gedaan voor 7 oktober 2023 en is een vervolg op een onderzoek uit 2014.
Voornaamste conclusies
Iets meer dan veertig procent van de docenten in het voortgezet onderwijs maakt melding van een antisemitisch incident in het afgelopen jaar.
Fysiek geweld tussen leerlingen werd niet gezien door docenten. Wel was er één docent waar zowel zijn eigendommen beklad, beschadigd of vernield werden als dat hij slachtoffer was van fysiek geweld omdat hij Joods was of daarmee geassocieerd werd.
Veel voorvallen hebben een voetbalgerelateerde achtergrond, maar de Midden-Oostenproblematiek speelt ook een duidelijke rol.
Het gaat meestal om mannen, in meerderheid om jongeren met een Westerse achtergrond. Maar gerelateerd naar onderwijspopulatie zien we een oververtegenwoordiging van jongeren met een Nederlands-Marokkaanse achtergrond.
De problematiek speelt op alle scholen, van Praktijkonderwijs tot vwo, maar vaker op het vmbo en het Praktijkonderwijs.
De Anne Frank Stichting liet weten dat er geen onderzoek in de planning staat naar eventuele veranderingen sinds 7 oktober 2023.
cover: diversiteit in het onderwijs, illustratie Hogeschool Utrecht
Geef als eerste een reactie