Iedere Nederlandse Jood leeft met de realiteit van de mogelijkheid van anti-Joods geweld.
We verbazen ons niet meer over beveiliging bij synagogen, scholen, jeugdkampen en ook in ons dagelijks leven zijn veel mensen voorzichtiger. Ik hoor niet tot de mensen die zeggen dat het grootste probleem is dat je “niet meer met een keppeltje over straat kan”; de meeste Nederlandse Joden dragen immers een hoed, pet of gaan al langer zonder hoofddeksel over straat. Daarover zo meteen meer.
Subtiel verbaal geweld is een groter probleem. Gematigde mensen, mensen die ‘geen partij willen kiezen’ of mensen die zeggen ‘ik ben echt een vriend van de Joden, maar…’ maken dat je je als Jood geroepen voelt om Israël meer te verdedigen dan je misschien zou doen als je zelf in Israël zou wonen, of op een andere manier een geforceerd antwoord te geven. Kortom: bang, of toch minstens voorzichtig om jezelf te zijn als je de band met je gesprekspartner niet te verbreken of om zelf óók genuanceerd over te komen.
Mentale weerbaarheid
De dreiging van fysiek geweld is geen abstractie, het is echt, aanwezig en lelijk. Eén van de eerste keren dat ik er als politicus mee te maken kreeg, was als Statenlid. De daders gaven geen duidelijke motivatie, maar ik denk dat het te maken had met dat gedeelte van het zionistisch wereldcomplot dat erop gebrand was om Warmond, Voorhout en Sassenheim te laten fuseren tot één gemeente.
Wat ik vooral vervelend vond, was het feit dat omstanders er zo laconiek mee omgingen. Dit was een van de ervaringen die me deed realiseren dat de enigen die écht wat aan antisemitisme kunnen doen, de Joden zelf zijn. En dan niet door in dialooggroepen te gaan zitten of op allerlei manieren te bewijzen dat Joden écht ook mensen zijn, maar door mentale weerbaarheid.
Die ervaringen hebben me gemotiveerd om onze kinderen op te voeden met een flinke dosis veerkracht. Antisemitisme is immers relationeel: je hebt een zender en je hebt een ontvanger. Aan de zender kun je niet zoveel doen; aan de ontvanger des te meer. Het is de taak van iedere Jood om sterk genoeg zijn om te blijven staan als de wereld onrustig is.
Geen pogrom
Het is in dat kader belangrijk om de recente rellen in het juiste perspectief zetten. De rellen waren verschrikkelijk en verwerpelijk, en we zijn opgelucht dat er niemand bij omgekomen is. Maar het was geen ‘pogrom’ en ze waren zeker niet te vergelijken met de Kristallnacht. Geweld is een reëel en grimmig gevaar, maar het is onjuist om elke aanval tegen Joden als een herhaling van de donkere dagen van het verleden te bestempelen.
Tegelijkertijd moeten we realistisch zijn: dit is de wereld waarin we leven. Een kleine, maar gewelddadige en virulent antisemitische groep veroorzaakt angst en onrust. Vaak zijn het jonge Marokkaanse mannen, en helaas worden zij vaak verdedigd door links-georiënteerde antisemieten die hun acties goedpraten of bagatelliseren. Dat erkennen is niet racistisch: als je de criminaliteitscijfers corrigeert voor inkomen en opleiding, zie je dat Nederlanders die tweede, of derde generatie immigrant zijn, benedengemiddeld scoren op (toegang tot) kennis, inkomen en macht. Een uitgelezen kans voor de sociaaldemocratie.
‘Uitgelokt’’
Die vergoelijking, dat ‘ach, ze bedoelen het niet zo,’ of ‘het was uitgelokt’ of ‘ja maar Gaza’ of ‘dit komt Netanyahu goed uit’ zijn klassieke antisemitische argumenten: de Joden moeten niet doen alsof ze de enigen zijn die lijden, ze hebben het geweld uitgelokt of: ze profiteren ervan.
Een extra dilemma: de weinigen die sterk en vocaal voor onze bescherming opkomen zijn vooral afkomstig uit een politieke hoek die we niet willen omarmen. Zij gebruiken ons, al dan niet verondersteld leed, als stok om hun eigen politieke vijanden te slaan, en gebruiken argumenten of standpunten die ons ook slecht uit kunnen komen.
On Tyranny van Timothy Snyder
Het feit dat gematigde partijen zich niet uitspreken tegen wat een groot deel van de Nederlandse bevolking, met name in de grote steden, ziet, zonder enig alternatief te bieden, drijft een aanzienlijk deel van hun achterban niet alleen weg van henzelf, maar in de warme armen van extreem-rechts.
Maar wat dan wel? Ik ben erg gecharmeerd van het boek On Tyranny van Timothy Snyder; twintig lessen om in deze tijd jezelf niet gek te laten maken. Geen ingewikkelde lessen: anderen op straat groeten en maatschappelijk actief worden, zijn sowieso al twee manieren om veel te bereiken.
Talmoed: lens van nuchterheid, vertrouwen en veerkracht
Onze eigen bronnen zijn een bron van inspiratie. De Talmoed leert ons om situaties door een lens van nuchterheid, vertrouwen en veerkracht te bekijken De Gemara op Berachot 60 vertelt over een voorval waarbij Hillel de Oudere betrokken was: hij was onderweg en hoorde een schreeuw uit de stad komen.
Hij zei: “Ik ben ervan overtuigd dat de schreeuw niet uit mijn huis komt.” De Gemara legt uit dat het psalmvers: “Hij zal niet vrezen voor een slechte tijding; zijn hart is standvastig, vertrouwend op de Heer” (Psalm 112:7) op hem van toepassing was. Rava zei: hoe je dit vers ook interpreteert, de betekenis is duidelijk. Het kan van voor naar achter uitgelegd worden, of van achter naar voor. Van voor naar achter: waarom is hij niet bang voor slecht nieuws? Omdat zijn hart standvastig is. En van achter naar voor: degene wiens hart standvastig is, is iemand die niet bang zal zijn voor slecht nieuws.
Veerkracht
In de kern draait het om balans, om veerkracht en om het vermogen om, zoals de Talmoed ons leert, niet direct vanuit angst te reageren. Niet elk gevaar is ons eigen gevaar, niet iedereen is een vijand en niet elke bondgenoot staat aan onze kant. Wat we nodig hebben, is de kracht om rechtop te blijven staan, de wijsheid om onze gevaren realistisch in te schatten, en de moed om ons niet te laten meeslepen in overdreven retoriek.
Kortom: onszelf te zijn. “Niet meer met een keppel over straat lopen”? Ik zou willen dat dat ons grootste probleem was.
Meer Talmoed? Volg de Daf Yomi Whatsappgroep of volg de dagelijkse les online.
Erg mooi. Inspirerend. Goede overdenking.
Wat een sterk en inspirerend betoog!
Heel veel dank, Channa