In parashat Haazinoe, die wij aankomende shabbat, Shabbat Shoewa (de naam van de shabbat tussen Rosh Hashana en Jom Kippoer) zullen lezen, geeft Moshe, in de vorm van een gedicht, een aantal laatste aanwijzingen aan het Joodse volk.
Hij houdt ze voor dat er moeilijke tijden zullen zijn, waarin ze זכר ימות עולם :Gd mogelijk zullen vergeten. Als tegengif voor dat vergeten zegt hij tegen het Joodse volk Denk aan de dagen van vroeger, de jaren van vele“ בינו שנות דר ודר שאל אביך ויגדך זקניך ויאמרו לך generaties, vraag het je vader, hij zal het je vertellen, je ouderen zullen het je zeggen” (Dewariem 32:7). Moshe roept het Joodse volk op om stand te houden door, als het moeilijk is, toevlucht te zoeken tot onze traditie. Hij roept ons op om te blijven herinneren. Daarmee past ook deze parasha goed bij het thema van deze tijd van het jaar.
Herinneren kan op veel verschillende manieren. Er is een passieve, plechtige manier van herinneren, die vooral lijkt te passen bij denken aan dingen die lang voorbij zijn. Denk bij deze manier van herinneren aan initiatieven om oude leegstaande sjoels te restaureren. De stenen worden opgepoetst, de ramen gerepareerd en misschien wordt er nog een plechtige bijeenkomst gehouden om de restauratie te vieren. Maar in geen van die sjoels zal nog gedawwend worden.
Het zijn alleen de stenen die worden gerepareerd – de stemmen zijn verwaaid. Deze manier van herinneren is alleen maar terugkijken. Dit geeft geen steun voor de toekomst. Dat is dan ook niet de vorm van herinneren waar de parasha op doelt.
Een andere manier van herinneren is het herbeleven.
Een goed voorbeeld van deze manier van herinneren is Seideravond. De Tora draagt ons om het Pesach-offer te brengen en geen chameets te eten למען תזכר את יום צאתך מארץ מצרים כל ימי חייך “zodat je de dag dat jij uit Egypte trok je je hele leven zal herinneren” (Dewariem 16:3). Onze geleerden leren uit het feit dat er hier gesproken wordt over “de dag dat jij uit Egypte trok” dat ieder van ons, in elke generatie, zichzelf moet zien alsof we zelf uit Egypte zijn weggetrokken.
We wekken deze herinnering op door allerlei rituelen. We eten maror, breken matzot en vertellen een verhaal door middel van het herhalen van oude teksten Maar de herinnering aan Pesach is zoveel meer dan het denken aan het gekerm van slaven, de willekeur van de wrede Pharao of de wonderlijke verlossing van het Joodse volk. Het is ook de verwachting van de rijk gedekte tafel, het zingen van melodieën en de jaarlijks terugkerende voldoening als de avond er weer op zit.
Onze herinneringen wekken een sterk gevoel van behoren op. Zonder herinneringen leef je in een eeuwig nu – ontdaan van je persoonlijkheid. Herinneringen maken ons dan ook voor een belangrijk deel tot wie we zijn. Door het herbeleven van het verleden herinneren we dat verleden niet alleen, we creëren iets in het nu. Het is die manier van omgaan met het verleden die ons op de been houdt.
Dat brengt ons bij de dagen die voor ons liggen.
Een van de namen van Rosh Hashana (letterlijk: begin van het jaar) is Jom Hazikaron (de dag van het herinneren). Deze naam komt (evenmin als Rosh Hashana) voor in Tora. Daar wordt de eerste dag van de maand Tishri Jom Teroe’a genoemd (de dag van het blazen van de shofar). Toch is het vooral Jom Hazikaron dat we gebruiken in onze gebeden. Deze naam bevat een aanduiding van de kern van de betekenis van deze dag.
Het herinneren dat we oproepen op Rosh Hashana heeft twee richtingen. Enerzijds is deze dag een gelegenheid voor onszelf om terug te kijken. Dat is niet (of niet alleen) omzien in weemoed, maar vooral een gelegenheid om eens onder de loep te nemen hoe we ons leven ingericht hebben, wie we zijn en wie zouden willen zijn. Ook dit is een actieve manier van herinneren.
We kijken niet alleen naar het verleden, maar gebruiken wat achter ons ligt om aan onze toekomst én om aan onze relatie met onze Schepper te werken.
Net als bij de Seider helpen rituelen ons ook hier om een diepere laag van gewaarwording aan te boren. Zoals Maimonides schrijft bij zijn beschrijving van de mitswa van Shofar in Mishne Tora, opvallend אף על פי שתקיעת :)genoeg in het deel dat over Teshoewa gaat (en niet in het deel dat over de Shofar gaat שופר בראש השנה גזרת הכתוב רמז יש בו כלומר עורו ישנים משנתכם ונרדמים הקיצו מתרדמתכם וחפשו במעשיכם וחזרו
Hoewel het blazen van de sjofar op Rosj Hashana een decreet van de Tora is בתשובה וזכרו בוראכם bevat het een aanwijzing. Het is alsof [de roep van de shofar] zegt: Ontwaak, slapenden, uit jullie slaap en jullie die sluimeren, wordt wakker van je gedommel. Onderzoek je daden, doe Teshoewa en herinner je Schepper.” (Mishne Tora, Hilchot Teshoewa 3:4) Wij moeten het ritueel van de shofar ondergaan, wat er, als het goed is, voor zorgt dat wij ons bewust worden van wie we zijn, wat er op zij beurt weer toe leidt dat we onze Schepper herinneren.
Maar dat is niet de voornaamste manier waarop het idee van herinneren wordt gebruikt op Rosh Hashana. De meest voorkomende manier waarop het idee van herinneren wordt gebuikt is dat op deze dag Gd zich ons herinnert. Dit wordt verwoord in de aanhef van de tweede beracha van Moesaf (die אתה זוכר מעשה עולם ופוקד כל־יצורי קדם. לפניך נגלו כל־תעלומות והמון :)over herinneren gaat – de zichronot U herinnert zich alles wat van oudsher“ נסתרות שמבראשית. כי אין שכחה לפני כסא כבודך. ואין נסתר מנגד עיניך gebeurde en denkt aan alle schepsel van weleer. Voor U is al wat verborgen is onthuld en al wat geheim is vanaf het begin. Want voor Uw stoel van eer wordt niets vergeten en niets is verborgen voor Uw ogen.
Deze manier om naar herinneren te kijken is heel anders dan het herinneren dat we eerder zagen.
Het herinneren is hier niet een actie die nodig is om iets voor de geest te halen en op basis daarvan te handelen. Zoiets is niet voorstelbaar van Gd. De beeldspraak van het herinneren betekent hier eerder zoveel als ‘aandacht geven’.
De beeldspraak is dat op deze dag כל באי העולם עוברין לפניו כבני מרון “alle aardbewoners voor [Gd] langstrekken zoals een leger voor [een koning].” (Massechet Rosh Hashana 18a) Gd kijkt in onze harten, keurt ons en ziet ons. Wij realiseren ons op deze dag dat Gd aandacht voor ons heeft en dat er geen detail is dat Hem ontgaat. De realisering dat Gd ons ziet brengt niet alleen met zich dat wij een relatie met Hem kunnen aangaan – het sterkt ons in de beproevingen waar we voor staan. Waar we ook zijn, hoe zwaar het ook is – we zijn niet alleen.
Met het benoemen van Rosh Hashana van als Jom Hazikaron komen deze beide perspectieven samen. We kijken naar binnen en naar boven. Beide kijkrichtingen zijn een oproep tot actie – Rosh Hashana is tenslotte niet alleen maar de Jom Hazikaron, maar ook de Jom Teroe’a, de dag van het blazen van de shofar die ons wakker schudt uit onze dromen. We verbeteren onszelf en we verheffen onszelf.
Als straks de woordloze tonen van de shofar zullen klinken, zal iedereen even stil staan bij zijn eigen וכי תבאו מלחמה בארצכם על הצר הצרר (gedachten. De shofar verwijst zowel naar het voeren van oorlog als een oorlog komt in je land met de vijand die je belaagt, dan moet je op“ אתכם והרעתם בחצצרת trompetten blazen” (Bemidbar 10:9)) als naar het einde van de geschiedenis, waar er geen oorlog meer zal zijn (והיה ביום ההוא יתקע בשופר גדול “Op die dag zal er geblazen worden op een grote shofar” (Jeshajahoe 24:13)).
We zullen denken aan hen die ons zijn ontvallen, denken aan hen die voor ons aller veiligheid op wacht staan en die geen shofar kunnen horen en hopelijk een sprank van hoop in onszelf kunnen ontdekken op betere tijden.
We hebben dit jaar veel om te herinneren. Mogen deze herinneringen ons allemaal tot zegen strekken תכלה שנה וקללותיה תחל שנה .en moge ieder van ons ingeschreven worden in het boek van het leven moge het oude jaar met zijn vloeken eindigen en een nieuw jaar met zijn zegeningen“ וברכותיה beginnen”.
Shana towa
Geef als eerste een reactie