Het begrip zionisme lijkt een sjibbolet geworden. Een herkenningsteken voor wie erbij hoort of juist als scheldwoord in de pro-Palestijnse beweging.
Het is een uitroep van historicus Bart Wallet. Waarop hij stelt: “Ik zeg altijd, kijk naar de wortels – vraag je af: wat bedoelen ze precies.”
Vervolgens volgt zo’n echt Walletcollege in deze podcast.
Ottomaanse Rijk
De eerste zionisten gingen begin twintigste eeuw als boeren wonen in Palestina, later in landbouwnederzettingen: de kiboetsiem. Want het idee was, je bent pas een normaal volk als je je eigen voedsel kan produceren.
De Ottomanen die tot de Eerste Wereldoorlog over Palestina heersten vonden deze migratie prima zolang het rustig bleef en de Arabieren behoorlijk werden betaald voor hun grond. Ze waren niet voor een joodse staat, wel eventueel voor een autonome regio.
Judenstaat
Na de Dreyfus-affaire concludeerde de Oostenrijker Theodor Herzl: Joden zullen nooit echte Fransen worden. Hetzelfde concludeerden velen na de pogroms die de grote joodse bevolking in Rusland teisterden eind negentiende eeuw.
Herzl schreef in 1898 het eerste zionistische pamflet Der Judenstaat en organiseerde een jaar later het eerste zionistische congres in het Zwitserse Basel. Daar werd het zionisme gedefinieerd als de schepping van een joods thuisland in Palestina te bereiken via het internationale recht.
Wallet: “Er werd daar parlementje gespeeld van een land dat niet bestaat”. De hoogleraar Joodse Studies doelt daarbij op de vele zionistische stromingen die op dat eerste congres reeds aanwezig waren en van zich lieten horen.
Stromingen zoals het politieke zionisme van Herzl, het ‘handen-uit-de-mouwen’ zionisme van de kiboetsiem en van de orthodox-religieuze zionisten tot de ‘cultureel-zionisten. ’ Zij wilden niet per se een politieke entiteit, maar wel een Hebreeuwse universiteit, literatuur, theater en andere cultuur in het Hebreeuws.
“Dan ben ik een culturele zionist”, roept Natascha van Weezel enthousiast uit. Zij verklaarde eerder in deze podcast wel degelijk zionist te zijn in de zin van ‘erkenning van het bestaansrecht van Israël’ en als ‘verzekeringspolis’ mocht het ooit weer misgaan in Europa.
Arabisch nationalisme
Maar ook bij de Arabische bevolking begon het nationalisme te leven dat de wereld sinds eind negentiende eeuw in zijn greep had. En ze zagen de oprukkende zionisten meer en meer als een gevaar. Wallet staat niet lang stil bij dit onderwerp, maar geeft wel enkele voorbeelden van discriminatie die de Arabische bevolking ervoer toen de zionisten in groten getale naar hun land kwamen.
West-Europa
Tot aan de Tweede Wereldoorlog was er in West-Europa weinig zionistisch enthousiasme. Joden hadden daar sinds de Franse Revolutie gelijke rechten en integreerden vaak soepel in het land waar ze al generaties woonden.
Daarnaast werd in West-Europa jodendom steeds minder gedefinieerd als een volk, maar als een religie. “Je gaat wel of niet naar de synagoge”, geeft Wallet dit met een paar woorden weer. Het gevoel dat in West-Europa tot aan de Tweede Wereldoorlog overheerste was: ”Ons thuisland is het land waarin we wonen”.
Anderen vonden weer dat de Franse emancipatie-idealen van ‘gelijkheid en broederschap’ alleen konden worden verwezenlijkt in een eigen land.
Eén plek ter wereld
Na de Tweede Wereldoorlog wordt wereldwijd ingezien dat er tenminste een plek ter wereld moet zijn waar joden welkom en echt veilig zijn, een plek waar je in geval van nood terechtkan. “Hadden we die maar eerder gehad”, hoorde je toen duidelijk werd dat miljoenen Europese joden waren vermoord in 1940-1945.
“Na de oprichting van de joodse staat in 1948 was zionist-zijn in de oorspronkelijke betekenis niet meer nodig”, aldus Wallet. Je kunt Israeli worden, anders blijf je Frans of Hollands.
Dat verandert in 1951 met het ‘Jeruzalem Programma’. Daarin wordt een nieuwe doelstelling geformuleerd: zionisme wil de joden bevrijden uit ballingschap. Dat gold vooral voor de Russische joden en was tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 een succesvol programma.
“Zionisme wordt nu individueel ingevuld”, zegt Wallet. Hij bedoelt: nu er vrijwel geen joden meer leven in onvrijwillige ballingschap. Je gaat naar Israël of blijft wonen in het land van herkomst.
Radicaal-zionisme en tegengeluiden
Na 1967, na de gebiedsveroveringen, komt een andere stem op. Dan ontstaat een stroming die zegt: zionisme is niet verwezenlijkt zolang Judea, Samaria en Gaza nog niet tot het land behoren. Dat wordt radicaal-zionisme genoemd, aldus Wallet.
Mensen die zich tegen deze wens van een ‘Groot-Israël’ keren, noemen zich steeds vaker antizionisten.
Antizionisme heeft andere varianten, zo laat Wallet zien. Zoals streng-religieuze groepen die een seculiere staat niet erkennen, maar wachten op de Masjiach. En in deze eeuw hoor je geluiden dat joden geen eigen land nodig hebben om joods te kunnen zijn, de ‘diasporisten’. Of zij – veelal jongeren – die het zionisme, net als de pro-Palestijnse beweging, zien als een koloniaal project van Westerse landen dat niet meer past in deze tijd van dekolonisatie.
‘Wat bedoelen we precies?’
Labels als zionist en antizionisme zaaien vooral verwarring, aldus de wetenschapper Wallet. Die labels kunnen leiden tot woede en uitsluiting. We kunnen beter met elkaar praten en vragen: ‘Wat bedoelen we precies?’
Stel hypothetisch deze toekomst voor Israel eens voor. Bouw een muur en laat Yesha en Gaza aan Palestijnen over. Israel heeft het meest krachtige en cyberleger van de wereld. Gaza en Yesha niet nodig. Jerusalem blijft als de ziel in handen van Israel. Cyber-data en RMA. Met de VS loopt Israel in alles voor. Kleiner leger. Burgers gelukkiger en vele malen minder kosten. Alleen al om het leger niet langer in Yesha te houden. Kolonisten terug of zoek het anders uit. Stel dit hypothetisch natuurlijk. Maar denk er wel eens aan. Een volkje dat een ander volkje in bedwang moet houden zo leert ook de geschiedenis is nooit vol te houden. Voor geen enkel land, regering, bevolking, krijgsmacht noch financieel. Stel dat….welke toekomst voor een bestendig en stabiel Israel? Politiek,sociaal-economisch, militair sterk en zonder de last en verantwoording voor de Palestijnen in Gaza en Yesha. Die gebieden zijn voor de familiestammen. Voor de sjeiks. Binnen de muur is het Israel en een Jerusalem in handen van Israel.
Een prima podcast over vooral politiek zionisme. Daarbij mag ook De Paal genoemd worden: een, door Catharina de Grote ingesteld, gedwongen Joods vestigingsgebied van het Russische Keizerrijk; o.a. de in de podcast genoemde arts Leon Pinsker kwam uit de Paal.
De in de Paal en overig Europa opgelegde beperkingen, o.a. m.b.t beroepsuitoefening, is w.s. de reden waarom er een gebrek aan boeren was, zoals in de podcast vermeld.
Bart Wallet stelt dat “de Ottomanen vonden deze migratie prima zolang het rustig bleef en de Arabieren behoorlijk werden betaald voor hun grond. Ze waren niet voor een joodse staat, wel eventueel voor een autonome regio.”
Maar wanneer je het boek van Alan Dowty: Arabs and Jews in Ottoman Palestine leest, dan lees je een heel ander verhaal.
De Ottomanen wilden hervormen (Tanzimat), maar hadden niet de financiële mogelijkheden en daarom moesten ze lenen bij de Britten en de Fransen en in ruil hiervoor zagen ze heel veel door de vingers.
Vanaf midden 18e eeuw kwam de migratie op gang.
Dit waren voornamelijk christenen van allerlei richtingen en de plaatselijke bevolking was hier niet blij mee. En toen na de moord op tsaar Alexander II en de (gebruikelijke) pogroms die hierop volgden, de eerste Joden (Biluim) richting Palestina gingen, voelden de Palestijnen zich al bedreigd.
Er waren protesten en incidenten rond de eerste nederzettingen die gesticht werden dankzij baron de Hirsch en Edmond de Rotschild.
Die protesten hadden vooral te maken met de opstelling en het gedrag van de eerste kolonisten. Men wenste zich niet aan te passen aan de plaatselijke gebruiken (mannen en vrouwen die samen op het land werkten, samen zongen, samen dansten), gedroeg zich arrogant en wilde niet integreren.
Misschien begrijpelijk gezien de achtergrond van deze eerste kolonisten want ook in Oost-Europa mocht men niet integreren en leefden de Joden op zichzelf, maar in deze nieuwe omgeving legde dat de kiem voor latere conflicten. Ook Achad Ha’am kwam tot die conclusie.
En de Ottomanen konden er niets tegen doen want zaten met handen en voeten vast aan Frankrijk en het VK.