Zaterdag 29 juni organiseerde het Amsterdamse debatcentrum De Balie in de reeks ‘Publieke Intellectuelen’ een avond over Jacob Israël de Haan met documentairemakers Emile Fallaux en Saskia van Schaik, schrijvers Maurits de Bruijn en Abdelkader Benali en hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Jacqueline Bel.
Vooral de bijdrage van filmmaker Emile Fallaux maakte indruk. In 2009 maakte Fallaux samen met pedagoge Saskia van Schaik de documentaire: ‘Het eind dat niemand keren kan’ over de laatste vier jaren van het leven van De Haan in het toenmalige Palestina.
Bittere verdeeldheid
Tot zijn verbazing trof De Haan daar geen eensgezinde samenleving van joden aan die blijmoedig werkten aan de opbouw van ‘het beloofde land’, maar een bittere onderlinge verdeeldheid tussen de Zionisten, de orthodoxe Joden en de Revisionisten.*
Die verdeeldheid kwam tot een treffen toen De Haan, na een bezoek aan koning Hoessein van Jordanië, uitspraken van de koning publiceerde die als een soort oorlogsverklaring van Hoessein tegen de seculiere zionisten kon worden gezien:
“En daar ik de tegenwoordige, politieke ongodsdienstige Zionistische Beweging beschouw als een onrecht tegenover de Mohammedanen, de christenen en de orthodoxe Joden in Palestina, ben ik als Dienaar der Gerechtigheid verplicht de gehele Mohammedaanse wereld te organiseren en te mobiliseren tegen de tegenwoordige ongodsdienstige Zionistische Organisatie.”
Een paar maanden later tekende De Haan zijn eigen doodvonnis door bij invloedrijke Britten en in de Britse pers voor een aparte status voor de orthodoxe gemeenschap te pleiten, afgescheiden van de hegemonie van de zionistische leiders. Het ontkennen van hun macht en de samenwerking met Arabische leiders werd de Zionistische beweging te veel. Er zat niets anders op: deze man moest uit de weg geruimd worden.
Vermeende moordenaar
Tijdens zijn voordracht en in zijn documentaire, waaruit veel fragmenten tijdens de avond in De Balie worden getoond, besteedt Fallaux veel aandacht aan De Haans vermeende moordenaar Irgoenlid Abraham T’homi.** In zijn documentaire laat Fallaux deze T’homi, een Palestinaganger uit wat nu Oekraïne heet, uitvoerig aan het woord in zijn woonplaats Los Angeles.
Fallaux ziet in T’homi’s leven en zijn samenwerking met Jabotinsky en Baruch Nethanyahu (de vader van de huidige premier) de ontwikkeling van het gewelddadige nationalistisch zionisme, een ideologie die rechtstreeks lijdt naar de macht over het land en de bevolking. Na de Holocaust, met de instroom van de West-Europese Joden, en de stichting van de staat Israelveranderde de situatie en zag T’homi zich genoodzaakt naar de VS te emigreren.
De avond is terug te zien op deze video, met dank aan De Balie, Amsterdam. Meer over Jacob Israel de Haan is o.a. te lezen in De Groene Amsterdammer, die ook mede deze avond organiseerde.
*De Revisionisten (‘herziening’ van het zionisme van Herzl) waren voorstander van een seculiere staat die als het moest met geweld veroverd moest worden ten tijde van de ‘jisjoev’ de jaren in Palestina voor de stichting van de staat Israël. Bekende leiders waren Ze’ev Jabotinsky en Menachem Begin. Revisionisten en hun ideeën kwamen later in wat de Likoed zou heten, met Netanyahu als bekendste politicus.
** De Irgoen, voluit Irgun Tzvai Leumi, was een Zionistische paramilitaire beweging die zich voor 1948 verzette tegen de Britse bezettingsmacht.
cover: Jacob Israel de Haan Genootschap, screenshot Bloom
Ik kan mij voorstellen, dat de Zionisten geschokt waren door het optreden van De Haan in Palestina. In het bijzonder over zijn contacten met de Engelse bestuurders van het mandaatgebied en met koning Hoessein van Jordanie en andere Arabische leiders. Maar opdracht geven tot een politieke moord was mijns inziens een brug te ver. Had De Haan niet op de boot naar Europa gezet kunnen worden? Nu werd dodelijk geweld een middel om een politiek doel te bereiken.