De vooroorlogse Joods-Nederlandse journalist dr. Marcus van Blankenstein heeft veel gemeen met de bekende Nederlandse journalist dr. Jan van der Putten.
Beiden werden door NRC ontslagen wegens hun scherpe zienswijze en betrokkenheid bij het wereldnieuws.
Als correspondent van de NRC in Berlijn in de dertiger jaren van de vorige eeuw waarschuwde Van Blankenstein voor de gevaren van het nationaalsocialisme en het antisemitisme van nazi-demagoog Adolf Hitler.
In 1936 werd hij door NRC ontslagen met als argument dat hij met zijn artikelen de handelsbetrekkingen tussen Duitsland en Nederland schade toebracht.
Jan van der Putten wachtte onder totaal andere omstandigheden een gelijk lot.
Tijd van Illusies
In zijn deze maand verschenen boek ‘Tijd van illusies’ beschrijft Van der Putten hoe Louis Goedhart, de Nederlandse ambassadeur in Chili, hem de pan uitveegt over zijn berichtgeving in de NRC.
De ambassadeur, zo vermeldt Jan van der Putten in zijn vuistdikke boek, moest ‘voortdurend mijn leugens recht zetten in zijn rapporten aan de ministeries.’ Jan van der Putten bevond zich – toen de ambassadeur hem confronteerde – in de Nederlandse ambassade in de Chileens hoofdstad Santiago uit vrees door de Chileense doodseskaders van president Pinochet te worden vermoord.
Ontslagen door André Spoor
De hoofdredacteur van NRC-Handelsblad André Spoor ontsloeg Jan van der Putten omdat zijn artikelen strijdig waren met de doelstellingen van de krant. Spoor zag hem als een te eenzijdig geëngageerde journalist.
Dat de krant zich later excuseerde neemt niet weg dat Jan van der Putten een door gevoelens van rechtvaardigheid en gelijkheid gedreven journalist is.
Dat maakt zijn boek, de weerslag in 349 pagina’s van zijn correspondentschap in Frankrijk, Chili, Argentinië, China, Italië en ook Israël zo bijzonder. De classicus Jan van der Putten is niet alleen een goede schrijver, maar bovenal een erudiete waarnemer die zijn observaties politieke, sociale, menselijke en ook economische diepte geeft.
Dit samenspel van observaties, ontleend aan een roerig tijdsbestek van dertig jaar journalistiek (1968-1998), maakt dit boek van zijn hand zo bijzonder. Het is verhaal van een reizende, onderzoekende van top tot teen nieuwsgierige journalist die je meeneemt naar de landen waar hij revoluties en omwentelingen soms met gevaar voor eigen leven heeft meegemaakt.
Mijn kleine geschiedenis
Bij het lezen van dit boek, met als ondertitel ‘Mijn kleine geschiedenis van de wereld,’ geeft het gevoel dat je college loopt over de landen waar hij als correspondent heeft gewerkt.
Jan van der Putten plaatst zijn verhalen in een historische en ook actuele context. Daarom is het bijzonder leerzaam en is het ook een belangrijk document.
Staatsgreep Pinochet
Bijzonder indringend vind ik zijn beschrijving en analyse van de gewelddadige, fascistische staatsgreep op 11 september 1973 van Augusto Pinochet in Chili die een einde maakte aan de democratisch gekozen burgerregering van Salvador Allende.
Jan van der Putten zat er midden in. De heksenjacht op marxistisch links of wat daar voor door ging was ook bedreigend voor hem en zijn vrouw in Santiago. Ze zagen en hoorden de soldaten hun appartementengebouw bestormen. Jan van de Putten besloot al zijn linkse materiaal, boeken, tijdschriften en adreslijst, te versnipperen voordat de soldaten hun appartement met het geweer in de aanslag binnen drongen. Net op tijd, constateert hij, anders waren we zonder scrupules weggevoerd of meteen doodgeschoten.
Argentinië 1978
Misschien zou het ook slecht met hem zijn afgelopen in Argentinië waar hij er lucht van kreeg dat tijdens het dictatoriale regime van Peron tegenstanders uit vliegtuigen in zee werden gegooid.
Jan werd bedreigd en overwoog Argentinië te verlaten, maar in overleg met Den Haag besloot hij te blijven. Mocht er iets met hem gebeuren dan zou het Nederlands voetbalelftal niet in 1978 aantreden in de finale van het wereldkampioenschap in Buenos Aires tegen Argentinië.
Transformatie China
Jan van der Putten is tijdens zijn correspondentschap in China nogal sceptisch geworden over het imago van China in het westen. Hij heeft oog voor de snelle transformatie van een onderontwikkeld land in een ontwikkeld land, maar heeft weinig waardering voor de inperking van vrijheden.
Hij onderkent de spanningen in de Chinese samenleving en tekent daarbij aan dat Chinezen veel kunnen verdragen. Maar als het water aan hun lippen staat, kunnen opstanden uitbreken en dynastieën ten val brengen. ‘Xi Jinping is gewaarschuwd’, schrijft hij.
Kritische kanttekeningen over Israël
Zijn scherpe waarnemingen in Israël en de gedachten over dat land heeft hij neergelegd in een reeks zeer kritische kanttekeningen. Hoewel zijn twee zonen met negen kleinkinderen in Israël wonen, is hij van mening dat de wortel van de oorlogen de Israelische verdrijving en onderdrukking van de Palestijnen sedert 1948 is.
Dat de Arabische staten en de Palestijnen in 1947 het VN-delingsplan voor Palestina verwierpen is voor Jan van der Putten irrelevant.
In dat VN-plan werd het Britse mandaatgebied over Palestina verdeeld in een Joodse en Palestijnse staat. De Arabische legers die Israël aanvielen verloren de oorlog. Jordanië veroverde de westelijke oever van de Jordaan waar met Oost-Jeruzalem als hoofdstad de Palestijnse staat zou verrijzen.
Het zou verstandig zijn geweest als hij zijn kanttekeningen over Israël en de Palestijnen achterwege had gelaten. Want, en dat is jammer, er zit geen diepte in en maakt op mij een nogal dogmatisch indruk.
Jan van der Putten
Uitgeverij: Querido; 320 pagina’s
E-book ISBN: 9789021475509; Prijs: € 14,99
Paperback ISBN: 9789021475493; Prijs: € 29,99
Publicatiedatum: 26-09-2024
cover: President Allende 1970-1973, bron: Mo, Moedig. Menselijk. Mondiaal.
Mooi stuk. En juist Van der Puttens visie op Israël bevestigt dat hij de zaken scherp ziet.