Recensie over de verfilming van de roman van Julia Franck De Middagvrouw, een verhaal over de Joodse zussen Helene en Martha in het bruisende Berlijn vanaf de jaren twintig tot de ondergang van het nationaalsocialisme.
Delicate verbindingen
De Israëlische schrijver Etgar Keret merkte op dat er in zijn land nog amper ruimte is voor ambiguïteit en complexiteit.* Terwijl die nu hoognodig zijn om elkaar niet kwijt te raken. Keret: ‘Mijn prioriteit is om de delicate verbindingen te behouden die nog tussen Israël en de Palestijnen bestaan.’
Deze woorden haalde stadsdeelbestuurder Amsterdam-West Fenna Ulichki aan tijdens het dialoog dinner dat Gary Feingold van stichting Yalla! had georganiseerd. Het woord ambiguïteit bleef door mijn hoofd spelen en vond een plek in de verfilming van De Middagvrouw.
Het gelijknamige boek werd vertaald in veertig talen en haalde een miljoenen oplage. De filmer is de Oostenrijkse filmmaker Barbara Albert, zij brengt in de verfilming van Julia Francks bestseller de ambiguïteit van oorlog en moederliefde tot een hoogtepunt.
*De Volkskrant 3 november 202
Andere identiteit
We volgen Helene van puber tot vrouw. Ze verliest haar geliefde en de verbinding met de anderen en buffelt de oorlog door als verpleegster onder een andere identiteit.
Vertel een verhaal, zegt ze. Aan tafel bij een boer vertelt ze dat wie de Middagvrouw ontmoet met haar spreken moet, want anders word je gek. Dat trekt ons in de flashback over een jong meisje dat haarscherpe tekeningen maakt, de natuur ontleedt en niets liever doet dan lezen. Ze wil medicijnen studeren.
Hoogstandje
Het is een filmisch hoogstandje over de jaren twintig tot na de oorlog. Een menora op de kast geeft ons het teken dat de moeder joods is. Helene’s jeugd vindt plaats in een landelijk dorp, maar in een beklemmende omgeving van een middenstandsmilieu waar de vader niet terugkeert uit de Eerste Wereldoorlog. Haar moeder is violent en geestesziek. Boeken over biologie en blijven tekenen vormen Helene’s innerlijke uitvlucht.
Zodra haar levenslustige oudere zus Martha meerderjarig is gaan beiden naar Berlijn waar hun tante Fanny een salon heeft. Fanny prijst de sjabbat om zijn vrolijke kanten. Dansen, literatuur, kunst, opium, homoseksualiteit en totale expressieve bandeloosheid bewonen het huis Fanny totdat alles in de wurggreep van nazi´s komt. Fanny verkoopt haar inboedel. Ze vond een echte Van Gogh toch nooit zo’n geslaagd schilderij. Fanny vertrekt naar Brazilië. Ondertussen wordt de autonome Helene apotheker en gaat studeren.
Ontmenselijkt
Zo prachtig en liefdevol als haar eerste seksuele ontmoeting is met haar geliefde, Karl Wertheimer, zo wreed is die in onderdrukkende verhouding met de soldaat die haar een Ariërverklaring en een liefdeloos huwelijk bezorgt. Ze is ontmenselijkt, eenzaam en heet Alice. Ze voedt haar baby Peter uiteindelijk alleen op.
Dat vrouwen een aangeboren liefde voor hun kinderen hebben is een gevaarlijke mythe, stelde de Franse filosoof Elisabeth Badinter in De mythe van het moederschap.
We zien hoe Helene worstelt met haar ongewilde kind, waar ze de volledige verantwoordelijkheid voor draagt.
In het najaar van 1945 vlucht Alice met haar zevenjarig zoontje voor de Russen naar het Westen. Op een treinstation in het oosten van Duitsland, in de buurt van de boerderij waar ze trouwde, zet ze Peter neer met zijn koffer op een bankje. Nu alles achter de rug is en alles mogelijk lijkt, laat ze hem alleen achter op het perron.
Antigone
Een moeder laat haar kind nooit alleen, is dat een mythe? Ze verloochent haar afkomst niet langer. Ze schudt Alice van zich af. Het thema van de klassieker Antigone** komt zo ook terecht in de film omdat Helena zich beseft dat geliefden en kinderen vervangbaar zijn en haar zus niet. Ze gaat op zoek naar Martha en keert de tijd terug. Ze is weer Helene. Pas jaren later speelt ze geen verstoppertje meer, rijdt naar de boerderij en vindt er Peter.
** Antigone, de dochter van Oedipus. Antigone betekent: ‘zij die geboren is om tegen te werken.’
De Middagvrouw is vanaf 25 juli te zien in de bioscoop.
cover: beeld uit De Middag met Helene (gespeeld door Mala Emde): still uit De Middagvrouw, ©Wildbunch/Lucky Bird Pictures/Nick von Nostitz met dank aan FILM INCOMPANY
Geef als eerste een reactie