Rachel Shabi’s nieuwste boek Off-White: The Truth About Anti-Semitism leek precies op het juiste moment uit te komen.
Eind vorig jaar lag het in de winkels, na tumultueuze maanden voor Joden waarin het aantal antisemitische incidenten fors toenam. In al het vingerwijzen van burgers en politici bleek iedereen plots expert te zijn in het opsporen en aanwijzen van antisemitisme. Althans, op het eerste gezicht, want overeenstemming over wie of wat antisemitische is, was vaak ver te zoeken.
In tegenstelling tot wat de titel suggereert, is Shabi er niet op uit om voor eens en altijd op te helderen wat antisemitisme inhoudt. In plaats daarvan is het een diagnose van hoe links en rechts antisemitisme de laatste jaren steeds minder goed zijn gaan begrijpen.
Het resultaat is een strijdbaar boek dat qua inhoud soms wel wat gedateerd aanvoelt.
Black Lives Matter
Shabi is een links-progressieve journalist uit Groot-Brittannië met een Irakees-Joodse achtergrond. Zij schreef eerder het veelgeprezen boek Not Enemy, Israels Jews From Arab Lands waarin zij de achtergestelde positie van de Mizrachi (Joden uit de Arabische wereld) beschrijft en de vrees uitspreekt dat de Asjkenazische weerzin tegen alles wat ‘Arabisch’ is verhinderd dat Israël ooit integreert in de regio.
In Off White schrijft Shabi duidelijk voor gelijkgestemden. Dat is te zien aan de manier waarop ze de lezer meerdere malen in haar verhaal betrekt met woorden als ‘wij antiracisten’.
In de eerste hoofdstukken laat ze zien hoe Joden een vreemde positie hebben gekregen binnen links-progressieve kringen. Na Black Lives Matter kwam er in deze kringen enorme aandacht voor privileges en structureel racisme. Shabi bespreekt de klassiekers van die tijd, zoals Reni Eddo-Lodges Why I’m No Longer Talking To White People About Race en Ibram X. Kendi’s How to Be an Antiracist.
Voorwaardelijk wit
Ze laat zien goed hoe deze nieuwe analyse weinig oog had voor de manier waarop antisemitisme werkt. Joden werden in dit schema geprivilegieerd en niet sociaal-economisch achtergesteld. Ze waren nagenoeg wit en dus eerder de vijand dan een minderheid voor wie moet worden opgekomen.
Dit geldt zeker in de VS, waar Joden al langere tijd voor wit doorgaan en zelfs in hogere mate voor Europa. Volgens Shabi schiet deze analyse echter tekort omdat Joden volgens haar altijd voorwaardelijk wit zijn. Historisch gezien kregen Joden wel vaker een hogere maatschappelijke status zodat zij de klappen konden opvangen als het volk rebelleerde tegen de heersende macht. Niet alleen in middeleeuws Europa, waar zij de status van geldschieters hadden en er enkele hofjoden waren, maar ook in de koloniën, waar Arabische Joden beter werden behandeld dan Arabische moslims.
Shabi beperkt zich vooral tot de VS en Groot-Brittannië, maar in Nederland hebben wij de laatste jaren een soortgelijke discussie gevoerd. Na de Zwarte Piet-protesten, Sunny Bergmans documentaire Wit is ook een kleur en de publicatie van Gloria Wekkers Witte Onschuld laaide dezelfde discussie ook bij ons op. Vandaar dat deze hoofdstukken ietwat gedateerd lezen.
Ze zijn goed uitgewerkt en bevatten mooie voorbeelden, maar uiteindelijk is het punt dat Shabi maakt niet heel anders dan dat van Gideon Querido van Frank in zijn essay ‘Hoe links ook de Joden treft in de strijd tegen wit privilege’ uit 2019.
De eerste helft van Off-White is eigenlijk jaren te laat uitgekomen: ik las er weinig nieuws in. Zelfs haar bespreking over hoe links na 7 oktober over de oorlog in Gaza sprak, droeg weinig bij aan wat velen al hebben gezegd en geschreven.
Anitsemitisme of Israëlkritiek?
Dat is gelukkig anders in de tweede helft van het boek. Hier gaat het niet langer over hoe links antisemitisme niet meer serieus neemt, maar hoe rechts antisemitisme rebrand voor eigen gewin.
Overtuigend toont Shabi aan hoe extreem-rechts, aangemoedigd en geholpen door de Netanyahu-regering, kritiek op Israël heeft omgedoopt tot het ‘nieuwe antisemitisme’. Als gevolg van deze herdefiniëring was niet langer extreem-rechts de bakermat van antisemitische denkbeelden, maar eerder moslims en links. Het zijn juist de extreem-rechtse partijen geweest die hierbij garen spinden. Hun steun voor Israël was genoeg om buiten iedere verdenking te plaatsen.
Ook in Nederland zien we deze dynamiek terug. We hoeven alleen maar terug te blikken op hoe het CIDI en NIW Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet jarenlang de handen boven het hoofd hebben gehouden voor zijn partij uit elkaar viel van de antisemitische incidenten.
Al jaren is het voor deze organisaties belangrijker dat je ‘vriend van Israël’ bent dan dat je geen gevaar voor joden bent.
Stokpaardje van rechts
Antisemitismebestrijding is de laatste jaren het stokpaardje van rechts geworden, des te meer omdat links deze zaak niet langer als urgent ziet. Maar de wisseltruc van het ‘nieuwe antisemitisme’ maakt het uiteindelijk des te moeilijker om daadwerkelijk antisemitisme te herkennen en bestrijden.
Shabi gaat bijvoorbeeld in op hoe de IHRA-definitie antisemitisme gevaarlijk dicht bij kritiek op Israël brengt, en hoe deze definitie de laatste jaren steeds vaker de aanleiding is om evenementen af te lasten en de vrijheid van meningsuiting te beknotten.
Zulke ontwikkelingen lijken op het eerste gezicht in het teken te staan van joodse veiligheid, maar wanneer je Shabi leest bekruipt je het gevoel dat ze op de lange duur weleens averechts zouden kunnen werken.
cover foto Bloom van gelijknamige tentoonstelling in het Joods Museum, Amsterdam
Geef als eerste een reactie