Net als in mijn verhaal over Henrik Goldschmidt* was het aandeel van de andere instrumentale solist, cellist Roeland Duijne, ontstaan op basis van een lange en dierbare band.
Op weg naar het Concertpodium
Hoewel wij op hetzelfde conservatorium in Den Haag studeerden, hadden wij aanvankelijk nauwelijks contact. Dat veranderde toen wij beide optraden bij het roemruchte tv-programma ‘Jonge Mensen op weg naar het Concertpodium.’ Roeland speelde daar niet onverdienstelijk ‘Kol Nidre’ van Max Bruch met het Promenade Orkest onder leiding van Jan Stulen.
We raakten aan de praat en Roeland vroeg mij wat ik ervan vond. Hoe schitterend hij het ook gespeeld had, ik vond het duidelijk hoorbaar dat hij weinig idee had van de inhoud en portee van het Kol Nidre gebed, laat staan dat het magische moment waarop het gezongen wordt, doorklonk in de muziek.
Kol Nidre in sjoel
Dit meldde ik hem eerlijk en Roeland reageerde verrassend positief en nieuwsgierig. Dit leidde tot een uitnodiging van mijn kant om Kol Nidre de volgende keer in sjoel te beleven. Roeland accepteerde de invitatie en was zeer onder de indruk. Het is mijn stellige overtuiging dat hij het stuk daarna niet alleen met meer begrip, maar ook vooral met veel meer gevoel en nesjomme speelde.
Maestro Jules Orkest
Er ontstond een warme vriendschap en er dienden zich veel gelegenheden aan waarin we samen mochten musiceren.
Zo waren wij de eerste Nederlandse musici die met grote orkesten in China optraden en werd Roeland solocellist in ‘mijn’ Maestro Jules Orkest waar hij menigmaal als solist optrad. Natuurlijk stond Kol Nidre veelvuldig op het programma, maar ook talloze andere werken al dan niet met een Joodse signatuur.
Prayer van Ernest Bloch
Zo vertolkte hij op de livestream van het Chanoeka concert van 2020 op indrukwekkende en ongekend gevoelige wijze Prayer van Ernest Bloch. Ook in dat stuk straalt Roeland de warmte en emotie uit die onontbeerlijk is bij deze muziek.
Het was derhalve bijna vanzelfsprekend dat ik Roeland wilde uitnodigen voor het eerbetoon.
Hoe ‘Joods’ is Bruchs Kol Nidre?
Dat Ernest Bloch een Joodse componist was, is bij velen bekend. Hij wordt echter vaak verward met Max Bruch, de componist van de cello-/orkestversie van Kol Nidre.
Bruch was niet Joods, maar raakte in vervoering door de Kol Nidre gezongen door de Berlijnse (Asjkenazische) chazzan Abraham Jacob Lichtenstein. Hij nam deze uitvoering als uitgangspunt van zijn solostuk voor cello en orkest. Als tweede melodie gebruikte hij de muziek van Byrons Oh! Weep for Those that Wept on Babel’s Stream waardoor je je zou kunnen afvragen hoe ‘Joods’ Bruchs Kol Nidre eigenlijk is …
De nazi’s maakten een tragische vergissing: gezien de Joodse signatuur van Kol Nidre hadden zij de stellige overtuiging dat Max Bruch (1838 -1920) een Jood was. Hij werd hij door hen in de ban gedaan en jarenlang (onterecht nota bene) werd zijn muziek door de nationaalsocialisten niet meer gespeeld.
Muzikale nieuwsgierigheid
Zelf vind ik Kol Nidre een van de meest indrukwekkende momenten van het liturgisch jaar en bezoek ik wel eens ‘andere’ sjoels uit een vorm van muzikale nieuwsgierigheid.
Tijdens een dienst in de Esnoga gebeurde iets heel merkwaardigs: de dienst begon daar niet met Kol Nidre en plotseling realiseerde ik mij dat het gebed al wel was begonnen, met een voor mij volkomen vreemde melodie.
Het kwartje viel wat laat en uiteindelijk begreep ik dat ik zo vergroeid ben met de Asjkenazische melodie van het Kol Nidre dat ik mij totaal niet voorbereid had op de Sefardische versie, die in muzikaal opzicht niets te maken heeft met ‘mijn’ Asjkenazische versie.
Zo klinkt die bijvoorbeeld in Marokko:
Ik denk dat die zich minder goed leent voor een romantische uitvoering voor cello en orkest. Hoe anders zou het stuk hebben geklonken als Bruch niet was geïnspireerd door een Asjkenazische chazzan, maar door een Sefardische collega.
Op 24 april 2024 wordt het muzikale eerbetoon aan Hans Bloemendal uitgezonden op NPO2 in een concertregistratie van producent – regisseur Lex Bolle.
*In deze serie van Jules van Hessen verschenen:
Sjier Hama’alot in het arrangement van Bob Zimmerman
Avinoe Malkenoe een smeekbede om nooit te vergeten
Henrik Goldschmidt, hoboïst en mensch
cover: Roel Duijne speelt Kol Nidre in de Obrechtsjoel 4 februari 2024, still Lex Bolle
Geef als eerste een reactie