‘De grenzen zijn voortdurend in beweging’, zo reageert Bart Wallet op Van Weezels vraag naar het geboortedorp van haar grootmoeder ‘ergens in een shtetl in Oost-Polen of westelijk Oekraïne’.
Natascha van Weezel weet de naam van de shtetl (joods dorp) waar haar grootmoeder in 1917 geboren werd, maar het staat niet meer op de landkaart.
Daarop vertelt professor Wallet over de verschuivende grenzen van het veelzijdige joodse gebied dat liep van Litouwen tot aan Odessa. Daar mochten Joden wonen, in andere delen van het Russische Tsarenrijk niet. Dat werd gereserveerd voor Russisch-orthodoxe christenen.
Rond 1880 begonnen de pogroms die voor grote emigratiegolven zorgden van miljoenen joden tussen Vilnius en de Zwarte Zee. Eerst naar de Verenigde Staten, later ook naar Palestina. De blijvers werden slachtoffer in de Eerste Wereldoorlog en tijdens de Russische Revolutie en systematisch omgebracht in de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland met behulp van Oekraïense hulptroepen.
Berucht is het dorp Babi Jar vlakbij Kiev, waar in twee dagen 33.000 joden met een geweerschot werden afgemaakt. Het staat bekend als ‘de Holocaust met kogels’.*
Tegelijkertijd is dit grote Oost-Europese gebied eeuwenlang rijk aan joods cultureel en religieus leven en de geboorteplek van veel joodse vernieuwing.
Zo ontstond hier rond 1800 het Chassidisme, een orthodox-spirituele stroming in vele varianten die een blijvertje blijkt te zijn. Zo zeer zelfs, dat ieder jaar de Breslauer Chassidim, volgers van Rabbi Nachman, het graf van hun held bezoeken tijdens Rosh Hashana (Joods Nieuwjaar) in Oeman, centraal in Oekraïne. Zelfs na de Russische invasie van 2022, en de bombardementen op Oeman** bezochten de Breslauer deze plek. In 2024 met minstens 35.000 pelgrims, ondanks waarschuwingen van autoriteiten dat niet te doen.
Wallet vervolgt zijn geschiedenisles in deze podcast met de Oekraïense joden gedurende de Sovjet-Unie en na het uiteenvallen ervan in 1991.
Boeiend, zo vond ik, om de Oekraïense geschiedenis te horen via de lange joodse aanwezigheid op deze geboortegrond van de Asjkenazim en het Chassidisme.
*zie Bombardement op de herinnering door Ralph Levie
** Oeman in Oekraïne, heilige plaats van de Breslower chassidiem, gebombardeerd, door Salomon Bouman
De podcast Wallet en Van Weezel verschijnt elke week op podcast platforms zoals Spotify (hieronder).
Luister en lees meer op het platform Joodse Wereld van de EO.
Geef als eerste een reactie