Bankier en moeder, onthulling van Licoricia, beeld van de Grande Dame uit Winchester 

Prins Charles werd op 11 februari jl. verwacht bij de onthulling van een beeld. Een beeld van een Joodse vrouw met haar jongste kind.

De kroonprins testte echter positief op corona en moest verstek laten gaan. Wél aanwezig bij de onthulling van het beeld Licoricia van Winchester was opperrabbijn Ephraim Mirvis. Het beeld eert een machtige joodse vrouw in middeleeuws Engeland.

uitzonderlijk leven

Alles dat we over haar leven in middeleeuws Engeland weten, is een bijzonder verhaal. Een vrouw, die een netwerk opbouwt als bankier en daarmee succesvol wordt. Rond 1220 is ze geboren. Haar eerste echtgenoot Abraham van Kent sterft jong. 

Zij blijft achter met vier kinderen. Het vermogen dat haar bemiddelde echtgenoot nalaat, draagt zij niet over aan een mannelijk familielid. Ze beheert het geld zelf en neemt zelfs de professionele taken over: het bankieren – zoals dat in de Europese middeleeuwen al bestond. Ze verstrekt leningen aan joden en christenen. Rond 1240 is ze uitgegroeid tot een belangrijke geldverstrekker. 

multitasking avant la lettre

Terwijl zij er alleen voorstaat in de opvoeding van haar zonen Isaac, Lumbard en Benedict, en dochter Belia, werkt zij aan het verstevigen en uitbouw van haar netwerken. Dit was een moedige keus. Alhoewel bekend is dat er in die tijd meer joodse zakenvrouwen leefden, werd haar financiële inzicht en succes legendarisch. In het algemeen waren bankiers en verstrekkers van fondsen tijdens de middeleeuwen belangrijk voor de lokale en landelijke economie in Engeland, terwijl de positie van de joden aan het verslechteren was.

Onder haar klanten waren landeigenaren en edellieden. Licoricia maakte van de nood een deugd: ook in Engeland waren de joden uitgesloten van veel beroepen of het bezitten van land dat een substantiële oogst kon opleveren. Geldhandel was de joden niet alleen toegestaan, maar was zelfs van oorsprong de reden voor het meenemen van de Joden naar Engeland in 1066 door Willem de Veroveraar. Terzijde: christenen waren veel minder betrokken in de geldhandel en lieten dit over aan de joden. Vanzelfsprekend had dit zowel positieve en negatieve gevolgen voor de joodse bevolking, eigenlijk eigendom van de koning en vaak vervolgd door de kerk. De belasting die de joden werden opgelegd leidde tot enorme verarming.

Westminster Abbey

Als weduwe werkt ze samen met het koningshuis. Haar geld wordt onder meer besteed aan de bouw van de Westminster Abbey en een groot altaar voor Edward the Confessor (Eduard de Belijder). Omdat joden gedwongen worden financieel bij te dragen aan de bouw van kerken, verlicht Licoricia op deze manier de last van haar gemeenschap.

bijzonder goed onderwijs

Licoricia van Winchester had – naar middeleeuwse maatstaven – bijzonder goed onderwijs genoten in haar jonge jaren. Dit was niet ongewoon voor joodse vrouwen. Ze beheerste Engels, het ‘Normandische’ Frans (veelal gesproken door joden die vanuit Frankrijk naar Engeland waren geëmigreerd), Latijn en Hebreeuws. Over financiële zaken had ze als jong meisje thuis kennis opgedaan. Goede rekenvaardigheid is een vereiste voor het bankiersvak. Uit de archieven komt ze naar voren als een krachtige voorvechter voor de goede zaak en een sterke onderhandelaar. Ze bewoonde een stenen huis, een bijzonderheid in de middeleeuwen, met een stuk land aan Jewry Street. Vlakbij de locatie van het beeld dat haar herinnering nu levend houdt.

nieuwe liefde

Licoricia* kan een tweede huwelijk sluiten met een eveneens vermogende man David van Oxford. Deze man moet scheiden om met Licoricia te kunnen trouwen, iets wat hoogst ongebruikelijk was in de toenmalige joodse wereld. Zelfs koning Hendrik III en de joodse rechtbank van Parijs moeten aan dit juridische gevecht te pas komen. 

bankiersfamilie

Samen met David van Oxford krijgt Licoricia nog een zoon: Asher. Als echtpaar bundelen zij hun krachten en verwerven ze een aanzienlijke plaats op de financiële markt.

Al in 1244 sterft David, de tweede echtgenoot van Licoricia. De Engelse troon ziet kans zich door deze situatie te verrijken en zet Licoricia vast in de Tower of London. Over de erfenis van David betaalt ze (omgerekend) £3500 en over haar eigen vermogen £2500 als erfbelasting.

onheilspellende tijd

Er dreigt een burgeroorlog (Tweede Baron’s war) en de situatie voor de joden wordt bedreigend. De opgelegde belasting aan de Engelse joden wordt verhoogd. Bij de bestrijders van het koningshuis en het opkomende parlement worden de joden impopulair. De geldstromen naar het koningshuis lopen namelijk via de joden. 

In haar huis wordt Licoricia in 1277 dood aangetroffen. Met haar zoon Benedict en christelijke huishoudster zijn ze om het leven gebracht. De autoriteiten maken zich druk om de buit bij deze roofmoord. Er is wel een verdachte aangewezen, maar geen uitsluitsel omtrent dader en motief.

Waarschijnlijk is Licoricia begraven op de joodse begraafplaats in Winchester.

Het beeld

Het beeld waarvoor de fondsenwerving in 2017 is gestart moet “inspiratie geven aan vrouwen in deze tijd, tolerantie bevorderen en begrip over de samenleving”. De beeldhouwer Ian Rank-Broadley is bekend in het Verenigd Koninkrijk. Zijn recentelijk onthulde beeld van Lady Diana bij Kensington Palace kreeg veel aandacht.

De stijl van het bronzen beeld is populair bij het grote publiek. Sterk figuratief, naturalistisch met uitvergrote details en clichés. Zo heeft het kind Asher een dreidel (ook sewiwon/trendel genoemd) in zijn hand. Licoricia draagt een geldbuidel.

Bij het beeld is de tekst uit Leviticus in het Engels en Hebreeuws te lezen:

Love thy neighbour as thyself.

De beeldhouwer, Ian Rank-Broadley verklaarde te zijn geïnspireerd door zijn joodse dochter en kleinkind. Er staat geen “klein joods vrouwtje”. Er staat een Grande Dame waartegen Rabbi Mirvis moet opkijken.

Jewry Street in Winchester

Waar ooit het huis van Licoricia heeft gestaan, aan Jewry Street in Winchester, hoopt de Brits joodse gemeenschap de herinnering aan het leven van joden in de middeleeuwen levend te houden. En aan een vrouw voor wie nu vertegenwoordigers van verschillende religies zich verzameld hebben op 10 februari 2022.

Licoricia bat Jitschak

May her memory be a blessing

*Licoricia betekent letterlijk: zoet vlees, dergelijke Latijns/Italiaanse namen waren in die tijd voor joodse vrouwen in zwang

cover beeld: ontwerp van de Licoricia of Winchester zoals het wrd gebruikt in de fondsenwerfcampagne  (The Licoricia of Winchester Appeal/Facebook via JTA)

Bronnen

• Cecil Roth, History of the Jews in England
• Jewish Women Archives
• Licoricia.org Website van de fundraisers