De Israëlische ontwerper Mushon Zer-Aviv is weer in Amsterdam. Hij gaat woensdag 3 september in gesprek over ‘Toekomstdenken’ in het Joods Museum. Hij moedigt mensen met verschillende achtergronden aan om hardop te fantaseren over wat mogelijk kan zijn. Mushon Zer-Aviv: “Het maakt weerbaarder, want als je de toekomst heel somber inziet, kun je nu beginnen met proberen het iets beter te maken”. Zie: van Jeruzalem naar Damascus. Ter gelegenheid hiervan vertaalde De Vrijdagavond een samenvatting van zijn artikel Your Empathy is Killing Us.
Ja én in plaats van Ja maar
Op 7 oktober 2023 stormden Hamas-terroristen Kfar Aza binnen. Michael (9) en zijn zusje Amalia (6) verstopten zich in een kast. Hun vader werd doodgeschoten terwijl hij hun driejarige zus Avigail probeerde te redden. De kinderen zaten urenlang opgesloten met hun dode moeder. Avigail werd later ontvoerd naar Gaza.
Een week later, in Gaza, probeerde Habiba (8) haar moeder gerust te stellen. “Wees niet bang”, zei ze, terwijl ze het nieuws van de oorlog natekende. Kort daarna raakte hun huis door een Israëlische raket. Habiba stierf.
Twee tragedies, twee kanten van hetzelfde conflict. Toch lijkt het bijna onmogelijk om empathie op te brengen voor beiden tegelijk.
Empathie of compassie
Psycholoog Paul Bloom noemt empathie een schijnwerper. We richten hem op wie we herkennen en laten de rest in het donker. Empathie kan verbinden, maar ook verblinden. Hamas maakte daar cynisch gebruik van: een terrorist streamde de moord op een oude vrouw om haar familie extra te kwellen.
Bloom pleit daarom voor iets anders: compassie. Niet alleen meevoelen, maar ook willen verlichten.
Verloren en gekwelde zielen
Filosoof Slavoj Žižek zei kort na de aanval: “Wie denkt dat je niet voor beide kanten tegelijk kunt strijden, verliest zijn ziel.” Toch is het begrijpelijk dat Israëli’s en Palestijnen die woorden moeilijk kunnen horen. Hoe toon je empathie als je doden begraaft en vreest voor je kinderen?
Hoe reageert de wereld?
Sinds oktober klonk wereldwijd protest, steun en verontwaardiging. Maar de reacties vallen vaak terug op drie patronen:
1. Ja/Nee. Je kiest voor goed of kwaad. Hamas is ISIS, dus uitroeien. Gaza is Dresden, dus vergelden. Of: steun aan Palestina, zonder Hamas’ misdaden te noemen.
2. Ja, maar… Ja, de ander lijdt, maar ze steunen hun leiders, maar ze weigeren vrede, maar ze zaaien haat. Het lijden wordt erkend, maar tegelijk weggewuifd.
3. Ach ja… Als het onderscheid tussen goed en kwaad vervaagt, rest moedeloosheid. Documentairemaker Adam Curtis noemde dit “Oh Dearism”: de wereld is wreed, er valt niets te doen. Dan verdwijnt het conflict van de agenda, tot het weer oplaait.
Er is ook een andere mogelijkheid: Ja, én. Geen ontkenning, geen relativering, maar erkennen dat meerdere waarheden tegelijk bestaan.
- Ja, de aanval van Hamas was een misdaad tegen de menselijkheid,
én het bombarderen van burgerwijken in Gaza ook. - Ja, de bezetting vormt de achtergrond van dit geweld,
én Israël moet zijn burgers beschermen. - Ja, Palestijnen zijn getraumatiseerd,
én Israëli’s ook.
Deze benadering is minder geschikt voor tweets en slogans. Ze vraagt energie en geduld. Maar ze opent de deur naar compassie en beleid dat niet gevangen zit in zwart-wit denken.
We verdienen allemaal democratie
De leus From the river to the sea, Palestine will be free klinkt al decennia. Hamas gebruikt hem als oproep tot vernietiging van Israël. Maar veel demonstranten bedoelen er vrijheid en gelijkheid mee. In Israël zelf scandeerden honderdduizenden vorig jaar: Van de rivier tot de zee, we verdienen allemaal democratie.
Dat geluid verdient steun. Niet door kortzichtige empathie voor één kant, maar door hardnekkige compassie voor beide.
Richting kiezen doet ertoe
De geschiedenis zit vol onrecht, het heden bloedt, de toekomst is onzeker. Maar de richting die we kiezen doet ertoe.
Ja, Palestina moet vrij zijn. Én Israël ook.
Lees het hele artikel van Mushon Zer-Aviv hier in Medium Your Empathy is Killing Us.
cover: Toekomstdenken, installatie Joods Museum Amsterdam, foto Bloom
Beste Bloom, kan het een heel klein beetje preciezer? Allereerst: “de bezetting vormt de achtergrond van dit geweld”. Welke (“de”) bezetting? Bedoel je de staat Israel? En dan: “Palestina moet vrij zijn”. Welk Palestina? Welk grondgebied? We weten toch allemaal dat Iran, de Hizbollah, de Huthis, de Dshihad, de Hamas – om de belangrijkste te noemen – willen dat de staat Israel verdwijnt. Helemaal! Maar toch, je schrijft: “Ja, Palestina moet vrij zijn. Én Israël ook.” Hoe moet dat dan? In Gaza waren de Palestijnen echt vrij, tot 7 oktober 2023. En wat hebben ze in die tijd gedaan met al het daarheen stromende geld. Ach, dat moeten we hier niet herhalen, maar het moet allemaal wel een beetje preciezer!
Beste Ron, Mushon Zer-Aviv is een designer, een educator, een kunstenaar die mensen uitdaagt op een andere manier na te denken over de huidige situatie. Dat is een andere manier van denken die wellicht deuren opent die nu gesloten zijn.
Mijn vrees is, dat zo een onduidelijke manier van denken en formuleren wellicht artistiek begaafde mensen aanspreekt en vast nog wel heel veel anderen, maar dat het de beslissers niet zal bereiken en ook niet de mensen die de meerderheden vormen. Ik geef nog één voorbeeld: “Ja, de aanval van Hamas was een misdaad tegen de menselijkheid,
én het bombarderen van burgerwijken in Gaza ook.” Dat is door de algemeenheid en de schijnbare (!) juistheid misleidend. Eigelijk had er moeten staan: “Ja, de aanval van Hamas was een misdaad tegen de menselijkheid, én het graven van oorlogstunnels in opdracht van de Hamas ook, want deze provoceerden het bombarderen van boven die tunnels gelegen burgerwijken in Gaza.” Er is nauwkeurgheid nodig. Wie alle kanten op kan, laat de weg naar de hel open.
Ron, lees het hele artikel van Mushon Zer-Aviv: Your Empathy is Killing Us – zie de link in het artikel.
Bedankt Bloom, dat je dit artikel geplaatst hebt!