Lehman Trilogy, hoe de nesjomme uit het bedrijf verdween 

toneel

toneelbeeld uit Lehman Trilogy

Onze toneelrecensent Anita Frank zag in het Internationaal Theater Amsterdam een drie-en-een-half uur durend toneelstuk over de Lehman Brothers, bekend als de eerste bank die onderuit ging in de financiële crises van 2007/2008. De Joodse broers Lehman ontvluchten in de negentiende eeuw de armoede in Europa waarna ze in de Verenigde Staten een indrukwekkend imperium opbouwen.

In het midden van de negentiende eeuw emigreren de broers Hayim, Mendel en Meijer Lehmann vanuit Beieren naar Alabama, de staat in het Zuiden van de Verenigde Staten, toen het centrum van de Amerikaanse katoenproductie. 

Daar in de hoofdstad Montgomery van Alabama begint Hayim (die zich Henry gaat noemen) een winkel in dry goods katoenen kleding en benodigdheden voor de katoenplanters. De klanten betaalden met geld maar ook in natura zoals balen ruwe katoen, waardoor Henry’s winkel zich, met hulp van zijn broers, ontwikkelde tot een plek van vraag en aanbod, een tussenhandel voor ruwe katoen. 

Dit bleek zo succesvol dat Mendel/Mayer, de jongste van de drie, naar New York verhuist en daar een katoenbeurs opricht voor de nationale handel in katoen. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) stort hun handel volledig in. De broers richten met hun opgebouwde kapitaal een investeringsbank op, de Lehman Brothers. In de loop van haar 150 jarig bestaan zal deze bank zich ontwikkelen tot een van de belangrijkste investeringsbanken van de Verenigde Staten. De bank participeert onder meer in de aanleg van Oost-West spoorlijnen en het Panamakanaal. The Sky is the Limit totdat in 2007 blijkt dat de Lehman Brothers Investment Bank haar vertrouwen bij andere banken en de Amerikaanse overheid heeft verspeeld door de handel in ongedekte hypotheken. De bank lijdt zwaar verlies, maar kan geen koper vinden. In februari 2008 gaat Lehman failliet. 

Gijs Scholten van Aschat in de Lehman Trilogy, beeld uit voorstelling

Toneelstuk van Massini

De Italiaanse auteur Stefano Massini schreef in 2013 een toneelstuk over deze drie Joodse broers, hun nakomelingen en de bank: de Lehman Trilogy. In zijn toneelstuk laat hij zien hoe de broers door het samenspel van hun elkaar complementerende karaktereigenschappen optimaal gebruik weten te maken van de mogelijkheden die hun omgeving, de politieke omstandigheden, de slavernij, en de ontluikende industriële revolutie hen biedt. 

Het is een samenspel van vraag en aanbod, ondernemersgeest maar ook het verhaal van de geslaagde emigranten, de nieuwkomers die nog geen deel uitmaken van de belemmerende tradities en ongeschreven regels die in hun nieuwe vaderland spelen. Dat verklaart het ogenschijnlijk gemak waarmee de Lehman Brothers erin slaagden om zich aan te passen aan de ongeschreven wetten van het heersende economische systeem. Zij bepaalden in grote mate zelf de regels van het financiële spel. In de loop van hun bestaan ontwikkelen zij zich van succesvolle buitenstaander tot een spil van het financiële establishment. Een speler die zo belangrijk wordt dat door haar faillissement de hele financiële wereld wankelt en een aanzet vormt voor een wereldwijde financiële crisis.  

Waarom ging de bank in 2008 failliet? Volgens toneelschrijver Massini kwam dat omdat de financiële wereld zich massaal van hen afkeert. De broers en hun nakomelingen maken dan al decennia geen deel meer uit van de organisatie. De ‘vreemde’ nieuwe leiders gaat het alleen nog om het vergaren van geld, ze hebben geen oog meer voor hun rol als dienstverlener, overtreden de regels van fatsoen en verliezen daarmee hun kredietwaardigheid. 

H.Devos als Teddy Wilkinson, beeld uit voorstelling

Sjiwe van zeven naar drie dagen 

In het stuk en ook in de realiteit raakt in de loop van de 150 jaar van het bestaan van de onderneming, de Joodse identiteit van de oprichters steeds meer op de achtergrond. In het gezin van Mayer Lehman vierde men de Joodse feestdagen maar het accent bij de opvoeding van de kinderen lag bij taal, geschiedenis en cultuur. De zorg voor armen en minderbedeelden, de tsedaka, bleef wel altijd een belangrijk element in hun leven. De familie was actief in allerlei charitatieve instellingen. Als Hayim (Henry) in 1850 op 33-jarige leeftijd overlijdt is de zaak voor de rouwende familie, gedurende de sjiwe, zeven dagen gesloten. Bij de dood van Emanuel is dat teruggebracht tot drie dagen. Bij de jongste broer Mayer werken de nakomelingen, afgezien van de dag van de begrafenis, gewoon door. 

Spirit verdween

Hoewel de naam van de bank dus niet veranderde, was de spirit van de oprichters gaandeweg uit het huis verdwenen. Dit maakte het tot een bedrijf waarbinnen het belang van de mens totaal naar de achtergrond was verdwenen. Kan je zeggen, in de loop van de tijd hebben zij hun Joodse nesjomme verloren. Leidde dat tot hun ondergang?

In de voorstelling wordt aanvankelijk nog gerefereerd aan hun Joodse gebruiken, maar in deel drie is dat helemaal afwezig. De acteurs (mannen en vrouwen) schakelen In de voorstelling aanvankelijk tussen mannen- en vrouwenrollen, maar in de loop van de voorstelling raken de vrouwen uit de familie uit beeld en worden de personages totaal inwisselbaar alsof hun persoon er niet meer toe doet en zij alleen nog radertjes zijn binnen een systeem dat op een dag spaak kan lopen. 

Toegevoegde waarde van de immigrant

Dat wetende maakt deze trilogie over een gebeurtenis die ons nog helder voor ogen staat tot een spannende voorstelling. De Lehman trilogie toont de worsteling van de nieuwkomer en de toegevoegde waarde die een immigrant voor een samenleving kan hebben. 

Tegelijkertijd wijst het ons op een ander bestaand mechanisme. Dat familiebedrijven niet zonder gevaar op achtereenvolgende generaties kunnen worden overgedragen. Met de overdracht aan niet-familie kan zomaar de ziel uit het bedrijf verdwijnen en die nesjomme bleek nou net de sterkste troef van dit bedrijf. 


Lehman Trilogy is een productie van het ITA-Ensemble onder regie van Guy Cassiers
geschreven door Stefano Massini 

Gezien 22 december 2022, het stuk komt in het seizoen 23/24 weer in het speelschema van het ITA-Ensemble

Cast met onder meer: Chris Nietvelt, Maria Kraakman, Jesse Mensah, Aus Greidanus jr. en Gijs Scholten van Aschat

cover: screenshot uit de trailer Lehman Trilogy

Over Anita Frank 27 Artikelen
Anita Frank initieerde en participeerde, na haar studie theaterwetenschap en kunstgeschiedenis, in talloze projecten in het theater, de openbare ruimte en op het terrein van cultureel erfgoed onder andere voor de Gemeente Amsterdam. Daarnaast adviseert zij kunstenaars en culturele initiatieven. Voor het Joods Museum maakte zij onder meer de foto installatie Joods Leven. Levensmotto: van cultuur krijg je nooit genoeg!

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*