Ik heb het antisemitisme onderschat. Hoogstwaarschijnlijk wij allemaal.
Dat is een fout die we onszelf niet meer kunnen veroorloven. Dat is de eerste waarheid die ik moet uitspreken. Niet in abstractie of statistieken, maar vanuit mijn ziel, kloppend hart en analytisch vermogen.
Mensen, zoals jullie dacht ik: dat hebben we achter ons gelaten. Dat Joden na alles veilig zouden zijn in het eigen land en de omgang met anderen in de samenleving. Dat we wisten wat de parameters van het gevaar waren en het konden herkennen. We dachten dat wat er de afgelopen twee jaar is opgelaaid onmogelijk was. We hebben ons verkeken. Ik heb me verkeken.
Mijn hele leven heb ik geprobeerd zo zuiver mogelijk te leven. Ik heb eerder geroepen dat ‘Leefde integer’ op mijn graf zal staan. Dat klinkt mooi, maar dat is niet altijd makkelijk, licht of zonder verlies. Ik heb de gesloten gemeenschap waarin ik geboren en getogen ben terecht kritisch bejegend. Dat was een leerschool en richtingaanwijzer voor mezelf en anderen. Zelfs nu sta ik nog altijd achter mijn werk. We hebben nog steeds veel te doen. Al die beetjes, het zijn druppels op een gloeiende plaat. Maar dat de wereld ineens weer zo wreed kan zijn, staat daar los van.
Lessen die groeien uit pijn, confrontatie met onszelf en de wereld om ons heen.
Toch wil ik mijn lens op het antisemitisme niet met angst volproppen. Ik wil dat we het met wijsheid vullen. Lessen die groeien uit pijn, confrontatie met onszelf en de wereld om ons heen. Ik geef toe dat de oudere generaties gelijk hadden. Ze waarschuwden ons voor wat wij als jeugd overschreden, namelijk naïviteit. Docenten van het Cheider hadden tientallen jaren geleden op dit vlak gelijk. Dit is een Telegraafkop: Dina-Perla Portnaar zegt… Antisemitisme is helaas geen hoofdstuk uit een geschiedenisboek, afgesloten met een stevige kaft.
Want kijk waar we nu staan. Online, op straat, in de politiek en in gesprekken. Wereldwijd worden Joden geconfronteerd met een ontnuchterende waarheid. We kunnen het verleden niet wegzetten. We kunnen het slechts blijven herkennen en bestrijden. Ik schrijf dit als een uitnodiging tot reflectie, maar ook als een persoonlijke contemplatie.
Toch is er licht. Vooral uit de keuzes die we dagelijks maken. Een goed leven leiden, hoe dat er ook voor ons uitziet, is een kleine daad van verzet. Tegen de duisternis die ongezien rond sluipt. Tegen de vooroordelen die binnen de gemeenschap opduiken. Tegen de wereld die denkt dat we alleen slachtoffers zijn en geen actieve deelnemers aan ons verhaal. We moeten onze kwetsbaarheid erkennen, maar niet onze kracht onderschatten en ons verliezen in angst.
Bewust van antisemitisme
De Franse denker Emmanuel Levinas sprak over het ‘aangezicht van de ander’. Ik weet hoe cliché Levinas inmiddels is. Goed dat we morele verantwoordelijkheid niet kiezen, dat die zich aandient, in confrontatie met het lijden van de ander. Oftewel, we zijn ons bewust van antisemitisme. Niet als intellectuele oefening, maar als ethische plicht, ook naar elkaar toe. Dagelijks dient die zich aan, soms ongemerkt, soms gemerkt, soms in een directe confrontatie en soms indirect.
De Duitse filosoof Hermann Cohen, een vergeten Joodse denker, benadrukte het idee van ‘kritische openheid’ binnen de gemeenschap. Hij stelde dat alleen door zelfreflectie en het onderkennen van tekortkomingen een gemeenschap en/of samenleving kan groeien. Dat geldt ook voor ons. Onze kwetsbaarheden erkennen en antisemitisme onder ogen zien, is een teken van kracht en een noodzakelijk goed.
Ook Maurice Merleau-Ponty, wiens naam nauwelijks iemand kent buiten academische kring, herinnert ons eraan dat perceptie nooit neutraal is. We zien niet alleen de wereld; we interpreteren hem. Daarmee vormen we onze werkelijkheid. Ons verkeerd inschatten van antisemitisme is dus geen falen van intelligentie, maar een fout in perceptie. Herkennen is de eerste stap naar verbeteren. Verkeerd inschatten, kan ook betekenen dat we het juk gaan dragen van zaken die volledig buiten onze invloedsferen liggen en niet door ons gedragen hoeven te worden. Dat gaan we niet doen.
Kleine, consistente keuzes van moraliteit vormen de wereld.
Te midden van de huidige somberheid is een daad van hoop doorgaan met het goede leven. We zijn meesters in het leven vieren! Laten we dat dan ook doen. De Hongaarse filosoof Agnes Heller schreef over ‘het ethisch imperatief van het alledaagse’. Het idee dat kleine, consistente keuzes van moraliteit de wereld vormen. Door elke dag te kiezen voor eerlijkheid, empathie, rechtvaardigheid en viering creëren we een buffer tegen het kwaad.
Leef bewust. Leef voor degenen wiens leven we hebben verloren en voor degenen die willen dat we ons leven verliezen. Leef volledig.
cover: muur van het Shoah herinneringsmuseum in Paris, foto Bloom, 2025
Geef als eerste een reactie