Ik herinner me het nog goed. Professor Yitzhak Y. Melamed vroeg een aantal jaar geleden toestemming van de Portugese synagoge om opnames te maken voor een film over Spinoza, de beroemdste filosoof die Nederland heeft voortgebracht.
Het antwoord was niet alleen een ferme ‘nee’, maar Melamed werd ook nog eens een persona non grata verklaard.* Het was wereldnieuws, een vreemde eigentijdse echo van wat Spinoza vier eeuwen geleden overkwam.
Waar de Snoge ditmaal duidelijk naar de godslasterende theorieën van Spinoza verwees als reden om Melamed te weren, is het niet bekend wat de aanleiding van Spinoza’s excommunicatie precies was. In de documentaire Spinoza. 6 reasons for the excommunication of the philosopher reist de Israëlische Yair Qedar naar Amsterdam, Den Haag, New York en Israël om dichter bij het raadsel Spinoza te komen. De film is onderdeel van een langere documentairereeks over invloedrijke joodse denkers.
*Persona non grata letterlijk ‘uit de gratie of wel ongewenst
Persoonlijk vond ik het argument dat Spinoza vanwege schulden in de ban werd gedaan erg overtuigend, al is het maar omdat de synagoge hem excommuniceerde toen hij nog maar een jonge twintiger was en nog niet de werken had geschreven die tegen de leer van het jodendom ingingen. Maar je kunt je ook een tegendraadse student voorstellen die de leraren van de Yeshiva een doorn in het oog was met zijn toen al lastige vragen over de aard van God.
Spinoza’s filosofie
Maar dichtbij een antwoord komen we niet. De documentaire is eerder een toegankelijke en leerzame introductie in het gedachtegoed van de verlichtingsfilosoof, grotendeels uitgelegd door bevlogen professoren. De eenheid van God en de Natuur bijvoorbeeld, het bestaan van een vrije wil, evenals de eenheid tussen lichaam en geest. De documentaire neemt geen stellingname over de reden achter Spinoza’s cherem, maar gebruikt het eerder als springplank om het revolutionaire van Spinoza’s filosofie te belichten.
Nieuwe Kerk, Den Haag
22 juni draait de film in de Nieuwe Kerk van Den Haag, een locatie die ook in de film voorkomt – voorlopig de enige keer dat de film in ons land vertoond wordt. Spinoza blijkt in deze Nieuwe Kerk te zijn begraven, samen met een aantal anderen in hetzelfde graf.
Een mooie plek dus voor de première van een film over een filosoof die vier eeuwen later nog altijd het stof doet opwaaien in joods Amsterdam.
Trailer van Spinoza. 6 reasons for the excommunication of the philosopher van Yair Qedar
Yair Qedar is een van de bekendste filmmakers in Israël. Deze documentaire maakt deel uit van een serie biografische films van Qedar over wat hij noemt ‘The Hebrews’. In deze serie onder meer Freud, Lea Goldberg, Amos Oz en A.B. Yehoshua. Zie Qedars website in Engels en Hebreeuws.
Ook naar de première in Den Haag? Speciaal voor de lezers van De Vrijdagavond: gebruik de code vond bij de checkout en krijg 18% discount.
“het bestaan van een vrije wil”
Laat dat nou net een van de dingen zijn waarvan hij zei dat ze niet bestond.
Als alles is voorbestemd dan kan een vrije wil niet bestaan, kort door de bocht.
Excuus, correct. Ik bedoelde het meer als kwestie dan als stellingname, maar de verwoording was inderdaad misleidend. Dank voor de aanvulling.
Wat jammer dat de film maar 1 x in Nederland vertoond wordt! Door dit artikel ben ik erg nieuwsgierig geworden.