Op 10 juni klinkt in de Kleine Zaal van het Concertgebouw na tweehonderdvijftig jaar het oratorium Esther van Cristiano Giuseppe Lidarti.
“Het is een mooi werk dat dicht bij de stijl van Mozart staat,” zo stelt klavecinist Imri Talgam onder wiens leiding deze Esther op dinsdag 10 juni zal klinken in de uitvoering van Jewish Amsterdam Chamber Ensemble.
Het was in de jaren zeventig van de achttiende eeuw dat David Franco Mendes, secretaris van de florerende Portugees Joodse Gemeente, de in Italië werkende Oostenrijkse componist Cristiano Giuseppe Lidarti de opdracht gaf een nieuw werk te schrijven voor de Poerimviering van 1774 in de Amsterdamse Snoge, de Portugese synagoge. Tijdens Poeriem wordt herdacht dat de Joden in het jaar 475 ontkwamen aan een slachting dankzij het heldhaftige optreden van het weesmeisje Esther.
Esther, inmiddels de tweede echtgenote van koning Ahasveros van Perzië, stelde alles in het werk om Haman, de premier van de koning, te weerhouden zijn plan uit te voeren om alle Joden te vermoorden. Ze riskeerde haar leven door ongevraagd bij de koning aan te kloppen en te vragen het bevel in te trekken.
De koning gaf toe en de Joden werden niet uitgemoord. Tijdens een banket onthulde Esther dat zij en haar oom Mordechai, een adviseur van de koning, van Joodse komaf zijn. De koning liet Haman ophangen en verklaarde dat het Joodse volk vrij is om te gaan en te staan waar ze wil.
Aldus zowel het bijbelverhaal als de versie die de Franse toneelschrijver Jean Racine er in de laatste decennia van de zeventiende eeuw van maakte.
Hedendaagse première
Het libretto voor het oratorium is gebaseerd op de Hebreeuwse tekst van de Venetiaanse rabbijn en componist Jacob Raphael Saraval. Saraval gebruikte de Engelse tekst van Händels oratorium Esther uit 1732 die het verhaal weer ontleende aan het drama van Racine.
De redding van Israël door de handen van Esther, zoals de Hebreeuwse titel van het werk volledig luidt, was een succes, maar raakte snel in de vergetelheid. Tot in 1998 Richard Andrewes, student aan de Cambridge University, een ‘werk van Lidarti’ ontdekte in de catalogus van de bibliotheek. Hij was geïntrigeerd door de taal van het stuk en ging ermee naar de musicoloog Israel Adler die bevestigde dat het Hebreeuws was.
Adler zorgde voor een moderne uitgave die in het jaar 2000 zijn hedendaagse première beleefde tijdens de vijfenzeventigste verjaardag van de Hebrew University of Jerusalem. In 2018 voerde het Jewish Amsterdam Chamber Ensemble een enkele aria uit het werk uit tijdens het jaarlijkse Chanoekaconcert, maar daar bleef het bij. Tot nu.
Tekstzetting
“Het is een mooi werk dat dicht bij de stijl van Mozart staat”, zegt klavecinist en dirigent Imri Talgam. “Het is een oratorium in de galante stijl, een vereenvoudigd antwoord op de complexe barokke meerstemmigheid. Zeer navolgbaar en zeer meeslepend. Een werk dat goed in de muziekhistorie van dat moment past. Het bijzondere eraan is dat het in het Hebreeuws is, dat is vanuit de Joods-Amsterdamse geschiedenis een belangwekkende toevoeging op de algemene muziekhistorie. Opvallend daarbij is dat Lidarti, die geen Hebreeuws sprak, uitstekend met de tekstzetting is omgegaan.”
Charme
Hoewel Talgam, vooral actief op het gebied van veel complexe hedendaagse muziek, het werk ‘muzikaal eenvoudig te bevatten’ noemt, vindt hij vooral de aria’s ‘veel charme’ hebben. Zoals de klaagzang over het lot van Israël van Ester en de aria waarin Haman bezingt dat hij elke Jood wil doden.
Talgam: “De tekst is schokkend, maar de muziek is uitgesproken vrolijk. Ik weet niet of Lidarti het ironisch bedoelde, maar zo komt het wel over. Aan de andere kant staat weer het liefdesduet van Ester en Ahasuerus, een stuk dat zo uit een opera van Mozart had kunnen komen. En dan zijn er nog de koorsecties die het drama van de natie verklanken. Daar zit weer interessante meerstemmigheid in.”
Frisse blik
Als het om hedendaagse muziek gaat, is de in Nederland wonende Imri Talgam als pianist en ensembleleider een nog onontdekte parel. Hij speelt regelmatig met het gezelschap Ensemble InterContemporain en de wijze waarop hij als solist bijvoorbeeld de Klavierstücke van Karlheinz Stockhausen of de Etudes van Ligeti speelt is onnavolgbaar. Toch is hij geen vreemde als het om de oude muziek en de historische uitvoeringspraktijk gaat.
Talgam: “Een van mijn grootste genoegens is Bach spelen op het orgel. Ik heb naast piano ook orgel gestudeerd en ik ben gekneed in het principe van de basso continuo. Esther lijkt voor mij een uitstapje, maar iedereen weet waar hij mee bezig is. We spelen op historisch verantwoorde instrumenten en de musici kennen de stijl goed. En dan is het alleen maar leuk om zoals ik tussen verschillende stijlen te schakelen. Ik ken het terrein van de historische uitvoeringspraktijk, maar omdat ik meer complexe hedendaagse muziek speel, kan ik het met een frisse blik benaderen. Ik ben niet gefixeerd op regels en details en voel mij niet gebonden aan hoe het zou moeten. Ik sta open voor experimenten met versieringen en dergelijke. En dat maakt een uitvoering van een oratorium als Esther alleen maar levendiger en verrassender.”
Esther van Cristiano Giuseppe Lidarti
Dinsdag 10 juni 2025, Concertgebouw Amsterdam – Kleine Zaal
Jewish Amsterdam Chamber Ensemble o.l.v. Imri Talgam
Klik hier voor meer informatie en kaarten
cover: De Portugese Synagoge in Amsterdam, beeld: Rijksmuseum @Zev Radovan
Prachtig