Keren Hirsch: Ik ben een Joodse sociaaldemocraat

Onlangs werd Samuel Sarphati door lezers van Het Parool uitgeroepen tot de grootste Amsterdammer aller tijden. 

Sarphati (1813-1866) was een Joodse arts, ondernemer, visionair en filantroop. Hij was een pionier op het gebied van stadsontwikkeling en volksgezondheid en zette zich in voor een inclusieve samenleving waarin armoede en ziekte werden bestreden. Het zijn deze idealen die aansluiten bij de beginselen van de sociaaldemocratie en waarin ook ik me herken.

De sterke Joodse aanwezigheid in de sociaaldemocratie staat sinds zeven oktober 2023 onder druk.

Waar Joden ooit een cruciale rol speelden binnen de vakbonden en burgerrechtenbeweging, voelen veel van hen zich inmiddels steeds minder thuis bij dergelijke vooral linkse organisaties, een gevoel dat ik heel goed kan begrijpen. Is deze kloof nog te overbruggen?

Dit essay is geschreven binnen het thema ‘Joods en Links’ in de serie Scheuren in de naoorlogse ethiek georganiseerd door het Menasseh ben Israel Instituut. U kunt een paneldiscussie van de auteurs bijwonen op 27 februari 15:00 uur in de Uilenburgersjoel in Amsterdam.

Sociale rechtvaardigheid

Joden hebben in Europa een lange geschiedenis van betrokkenheid bij linkse bewegingen. Dit was geen toevallige keuze: Joden waren lange tijd een gemarginaliseerde groep die profiteerde van progressieve ideeën over gelijkheid en sociale rechtvaardigheid. In Nederland speelde de Joodse gemeenschap een belangrijke rol in de arbeidersbeweging en de opkomst van de sociaaldemocratie. Aan het begin van de twintigste eeuw waren Joodse arbeiders sterk vertegenwoordigd in socialistische vakbonden en politieke partijen. De SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij), de voorloper van de PvdA, had illustere Joodse voormannen zoals Henri Polak, leider van de Diamantbewerkersbond en voorvechter voor de emancipatie van arbeiders.

De band tussen een groot deel van de in Nederland woonachtige Joden en progressieve partijen waaronder de PvdA lijkt door de oorlog in Gaza steeds meer scheuren te krijgen. 

Toen op 7 oktober 2023 Israël werd getroffen door de grootste aanval ooit en ruim twaalfhonderd Israëli’s op brute wijze werden vermoord, veroordeelden PvdA en GroenLinks dit direct. Naarmate de oorlog voortduurde, verschoof dit ferme standpunt steeds verder naar de achtergrond.

Voor een deel van de Joden in Nederland heerst inmiddels het gevoel dat men binnen PvdA-GroenLinks alleen nog maar oog heeft voor het leed van de Palestijnen. 

Partij zwijgt

Een gevoel dat ik goed begrijp gezien alle uitingen, maar ook door wat er publiekelijk niet gezegd wordt. Zo vind ik dat de partij te veel zwijgt over het vreselijke lot van de gijzelaars, over Israëli die meer dan een jaar dagelijks te maken hadden met raketten of over Israeli die ook geen oorlog willen.

Daarbovenop komt het probleem van het opkomende antisemitisme en antizionisme: Sinds 7 oktober is er een extreme toename van antisemitisme in Nederland. Rechts spreekt zich hier in woorden en daden duidelijk tegen uit. Het gaat daarin ook te ver, zeker wanneer het vooral bedoeld is om moslims mee weg te zetten. Maar links lijkt dit soms te relativeren of niet serieus te nemen. Zo was het na afloop van het GL PvdA-congres stil vanuit de partijtop over de onacceptabele opmerkingen over zionisme die daar gemaakt werden door leden. 

Het gaat niet om legitieme kritiek op het beleid van de Israëlische regering, maar bijvoorbeeld over een motie die wordt ingediend die stelt dat er geen plek voor zionisme mag zijn in de partij. Dat deed mij ook schrikken. Zou ik dan niet welkom meer zijn als die wordt aangenomen? Een partij als Bij1 ging zelfs zover om na de rellen van 7 november 2024 zijn dank uit te spreken naar de ‘taxichauffeurs van Amsterdam’. Dit terwijl sommige taxichauffeurs zelf beweerden dat ze op Joden gingen jagen.

Ook over het opkomende antizionisme, dat steeds vaker de vorm aanneemt van oude antisemitische complottheorieën, spreekt links zich niet echt uit. Vooral de stilte van links rondom het discriminerende karakter dat antizionisme soms kan hebben valt op. Als een uitgaansgelegenheid als Club Raum aangeeft dat zionisten er niet welkom zijn, dan moet ook links zich uitspreken. Wanneer er door de straten leus als zionists are the same nazi’s by a different name klinkt moet ook links dat verwerpen. Het is onacceptabel en zeer kwetsend. Dat er ook Joden zijn die zich hierbij aansluiten, doet daar niets aan af.

Stapsgewijs vervreemd

Ook de PvdA, van oudsher een warm en goed nest voor veel Joden, heeft zich afgelopen anderhalf jaar stapsgewijs vervreemd van een groot deel van de Joodse gemeenschap. Met veel andere Joden heb ik moeite met de veranderende koers van de PvdA ten opzichte van Israël, die in mijn ogen deels voortkomt uit de samenwerking met GroenLinks.

Ik begrijp goed dat voor veel Joodse PvdA’ers een fusie met GroenLinks te ver gaat. 

Een ander punt is een gebrek aan erkenning van de ernst van het huidige antisemitisme, zowel binnen de PvdA als binnen andere linkse bewegingen. Als het om extreemrechts gaat wil links zich nog wel roeren, maar zelden hoor je een ondubbelzinnige veroordeling van antisemitisme dat zich voordoet in een islamitische of antizionistische context. Dit veroorzaakt bij veel Joodse leden een gevoel dat de partij hun zorgen niet serieus neemt.

Als antisemitisme dan wel een keer wordt benoemd, kan dat vervolgens bijna nooit meer zonder dat in een adem ook andere vormen van discriminatie veroordeelt moeten worden. Zoals Rob Oudkerk zei: “Er volgt nooit meer een punt, maar er is nu altijd een komma”.

Niet alles gaat slecht: gelukkig is Frans Timmermans altijd duidelijk en uitgesproken over antisemitisme. Wat hem betreft, mag en kan er nooit ruimte voor zijn. Tevens is de partij altijd terecht helder geweest, over het bestaansrecht van Israël. Daarnaast zijn er met mij binnen de PvdA nog steeds veel (actieve) Joodse leden die zich zowel lokaal als landelijk uitspreken en ook altijd de partijleiding blijven herinneren aan de band tussen de sociaaldemocratie en Joden in Nederland.

Herstel

Toch moeten De PvdA en andere progressieve partijen een sterkere vuist maken tegen antisemitisme, inclusief die vormen van antizionisme die neigen naar antisemitisme of discriminatie binnen de eigen gelederen. Het kan en mag niet zo zijn dat Joden zich binnen links niet thuis of zelfs onveilig voelen. 

Een mogelijk beginpunt voor herstel, is een herwaardering van de sociaaldemocratische idealen die ooit de band tussen Joden en de PvdA hebben gevormd. Gelijke rechten, sociale rechtvaardigheid en solidariteit zijn waarden die zowel in de Joodse traditie als in de sociaaldemocratie centraal staan. Tevens moet de partijtop de banden met Joodse gemeenschappen, instellingen en organisaties versterken en samen met hen de strijd tegen antisemitisme aangaan.

De PvdA, ooit een natuurlijke bondgenoot van de Joodse gemeenschap, heeft nu moeite om een duidelijke positie in te nemen. Het lijkt alsof de fractie in de kamer het lastig vindt om zichtbaar of naast de Joodse gemeenschap te gaan staan. Het lijkt alsof we een tegenstelling zien tussen het onrecht dat onschuldige Palestijnen treft, en het leed van Joden in Nederland.

Alsof je de gijzelingen en het andere Israëlische leed van 7 oktober niet kunt veroordelen zonder begrip te tonen voor het Palestijns leed en te streven naar een toekomstige duurzame vrede. Alsof men moet kiezen tussen Joden, en daarmee Israël, of de Palestijnen. Het is juist die houding die nooit zal leiden tot een duurzame toekomst, niet voor Israëli’s en Palestijnen, en ook niet voor de Joden hier in Nederland. 

De band kan hersteld worden. Dat is ook de reden dat ik, een Joodse sociaaldemocraat, het gesprek intern blijf voeren. De PvdA kan nog altijd een thuis zijn voor Joden zoals Samuel Sarphati die zich inzetten voor een rechtvaardige en inclusieve samenleving.

Eerder verschenen in deze serie Scheuren in de naoorlogse ethiek binnen het thema ‘Joods en Links’:
deel 1
Selma Leydesdorff Grimmige confrontaties tussen goed en slecht
deel 2
Daphne Meijer Waarom zouden GroenLinks-PvdA (sommige) Joodse kiezers hun zionistische zin geven?
deel 3
Jelle Zijlstra Links zal antisemitisme in eigen kring moeten benoemen om de relatie met Joden te herstellen

Scheuren in de naoorlogse ethiek is een samenwerkingsproject tussen het Menasseh ben Israel Instituut en
De Vrijdagavond

cover: Reclaiming the Ghosts of the Jewish Left uit Spring, a magazine of socialist ideas in action