Voor veel Amerikaanse Joden draait ‘pro-Israël zijn’ nauwelijks om Israël zelf
Hertog: Wat zeg je tegen Joden die stellen dat, nu het antisemitisme wereldwijd toeneemt, een sterke Joodse staat belangrijker is dan ooit?
Magid: Prima, maar vernietig er geen ander volk mee. Ons recht om daar te wonen is niet groter dan hun recht. Dit conflict wordt niet opgelost door massaal bloedvergieten – niet door Hamas en niet door het Israëlische leger.
In de eerste aflevering van deze serie maken we kennis met de Amerikaanse geleerde en rabbijn Shaul Magid. Dit begint met de titel van zijn laatste boek: De noodzaak van Exil. Magids zoektocht naar wat jodendom voor hem betekent, vindt plaats in de bloeitijd van het Amerikaanse jodendom in de tweede helft van de vorige eeuw. Komend uit een geassimileerd gezin in New York voerde zijn queeste via de Talmoedhogescholen van de strikte orthodoxie naar de religieus-zionisten in Jeruzalem. In deel 2: Tegenspraak-zionisme is niet anti-Israël licht Magid zijn actuele visie toe op het zionisme. In deel 3 vertelt hij over zijn hoop en teleurstelling in de nederzettingenbeweging van de religieus-Zionisten.
Hertog: Je hebt geschreven dat kritiek op Israël in Israël zelf vaak veel meer ruimte krijgt dan onder Amerikaanse Joden. Tegelijk beschuldigen Amerikaanse Zionisten linkse Israëli’s juist van verraad. Hoe verklaar je dat?
Magid: Voor veel Amerikaanse Joden draait ‘pro-Israël zijn’ nauwelijks om Israël zelf, maar om hun identiteit als Jood in Amerika. Kritiek op Israël ervaren zij als kritiek op henzelf. Israëli’s hebben dat probleem niet: die kunnen hun regering scherp bekritiseren zonder hun identiteit in twijfel te trekken.
Hertog: Misschien dwingt de dagelijkse realiteit Israëli’s om complexer naar de situatie te kijken dan Amerikanen op afstand?
Magid: Precies. Israëli’s zien de macht over de Palestijnen met eigen ogen: de checkpoints, de vernederingen, de ongelijkheid. Je kunt zeggen dat het onvermijdelijk is of dat het je niets kan schelen, maar je ziet het wél. Het is als blank-zijn in het zuiden van de VS ten tijde van Jim Crow: je kunt niet ontkennen wat overheersing met mensen doet.
De Vrijdagavond publiceert het lange interview van Hertog in meerdere delen. Eindredacteur Bloemgarten is verantwoordelijk voor de vertaling, het inkorten en verklarende noten bij de tekst. Het volledige interview verscheen oorspronkelijk in The Sun als Long Shadows, Shaul Magid on the Evolution of Zionism and Israel.
Hertog: Zionisme begon als seculier project. Hoe is de religieuze, messianistische variant zo groot geworden?
Magid: Oorspronkelijk was Zionisme niet alleen seculier, maar vaak zelfs antireligieus – een vervanging van het Jodendom. Micha Josef Berdyczewski zei ooit: “Ik ben de laatste Jood en de eerste Hebreeër.” De afkeer van de ultra-orthodoxie was een reactie daarop.
Rav Kook vertaalde in de jaren dertig het seculiere Zionisme in religieuze taal, maar pas in de jaren zestig kreeg zijn werk grote invloed. Hij werd de ideoloog van de kolonistenbeweging die Joodse suprematie als goddelijke opdracht ziet. Zo zag ik eind oktober 2023 een video van een bijeenkomst van kolonisten waar een religieuze Zionist in legeruniform 7 oktober ‘een grote dag’ noemde want eindelijk konden ze doen ‘wat ze altijd al wilden. (red.: bedoeld wordt Gaza bezetten).
Vandaag zie je hoe seculier-rechts en messianistisch Zionisme elkaar hebben gevonden. Met Netanyahoe’s coalitie is Israël in feite een kolonistenstaat geworden. Progressieve Israëli’s verzetten zich, maar de macht ligt bij de kolonisten.
Hertog: Terwijl Herzl in zijn Altneuland* nog een inclusieve samenleving beschreef.
*red.: Altneuland is een utopische novelle gepubliceerd in 1902. Zes jaar eerder publiceerde Theodor Herzl ook in het Duits Der Judenstaat, het basismanifest voor het politieke zionisme.
Magid: Herzl bracht maar een week in Palestina door. Zijn Zionisme was vooral fantasie. Hij stierf in 1904, nog voor de realiteit zich ontvouwde. Herzl was de visionair; Ben-Gurion de pragmaticus die de nadruk legde op staat en nationalisme.
Hertog: Hoe is het kolonisten-Zionisme zo machtig geworden?
Magid: Het vulde het gat dat ontstond toen de socialistische kibboetsbeweging instortte. Die was ooit de ruggengraat van de staat, maar Israël koos voor neoliberaal kapitalisme en globalisering. Religieus Zionisme sprong in dat vacuüm. Ultraorthodoxen gingen zich er geleidelijk in herkennen, jongeren trokken om praktische redenen naar nederzettingen en werden daar meegezogen in de ideologie.
Perfecte storm
Daar komt nog iets bij: demografie. Met gezinnen van vijf tot zeven kinderen groeit de invloed vanzelf. Ondertussen vertrekken veel progressieve Israëli’s naar Europa of de VS. Zo ontstaat een perfecte storm. Kolonisten zijn bovendien uiterst strategisch: decennialang hebben ze, vaak onopgemerkt, een netwerk van yeshivot opgebouwd dat nieuwe generaties ideologisch voedt.
Het is gevaarlijk. Veel seculiere Israëli’s zien dat scherp, maar veel Amerikaanse Joden beseffen nog niet hoezeer de sociale structuur van Israël verandert. De verkiezingen van november 2022 waren daarin een wake-up call: de kolonistenideologie begon politiek en demografisch zijn vruchten af te werpen.
Hertog: Hoe zit het met de massale anti-regeringsprotesten in Israël? Zijn andere stromingen binnen het Zionisme nog relevant?
Magid: Die protesten waren vooral gericht tegen Netanyahoe’s pogingen de democratie te ondermijnen. Mij werd gevraagd een ondersteuningsbrief te tekenen, maar die noemde de bezetting of de Palestijnen nergens. Daarom weigerde ik. Het politieke midden in Israël durft de bezetting vaak niet aan te kaarten; het is een te polariserend onderwerp. Dit wijst erop dat het standpunt van de kolonisten steeds meer is genormaliseerd. Natuurlijk waren er enkele demonstranten met Palestijnse vlaggen en spandoeken zoals Bezetting is geen democratie, maar dat bleef een kleine minderheid.
Op dit moment is de Zionistische Linkerzijde in Israël vrijwel verdwenen. De extremistische visie van het Zionisme heeft de overhand gekregen. In zekere zin is dat precies wat Yahya Sinwar (de vermoorde Hamas-leider) wilde: geen compromis, maar een zero-sum game. Israël trapte erin. En zoals vaak in zo’n spel verliezen beide partijen. Tenzij natuurlijk de Messias komt.
Messianisme zijn geen Zionisten
Hertog: Sommigen zeggen dat de messianistische kolonistenbeweging zelfs geen Zionisme meer is.
Magid: Klopt. Radicale hilltop youth (militante ultraorthodoxe kolonisten) zien zichzelf niet als Zionisten. Zionisme is voor hen een seculier project gebaseerd op democratie. Ze noemen zichzelf Eretz Yisraëliem (Land-van-Israëlieten) en geloven in Joodse suprematie en een messiaans koninkrijk. Religieus Zionisme kan zo anti-Zionistisch en anti-statelijk worden.
Hertog: Klopt het dat sommige blanke supremacisten in de VS pro-Israël zijn?
Magid: Ja, Israël wordt door hen gezien als een blanke autocratie en dat bewonderen ze. Richard Spencer, de Amerikaanse alt-right leider, noemde zichzelf een ‘White Zionist’ en riep Israëli’s op zijn blank-nationalistische project in Amerika te steunen.
Er zijn ook blanke nationalisten die Israël steunen omdat het een ‘handige plek’ zou zijn om van Joden af te komen. Dat is niets nieuws. Lord Balfour, de Britse minister van Buitenlandse Zaken in 1917, verklaarde Palestina tot ‘nationaal tehuis voor het Joodse volk’, niet uit liefde voor de Joden, maar omdat hij antisemitisch was en Europese landen vrij van Joden wilden hebben.
Herzl wist dit en wilde het benutten. De relatie tussen antisemitisme en Zionisme in Europa in de vroege twintigste eeuw is dus ingewikkeld.
wordt vervolgd
Het interview van Judith Hertog verscheen oorspronkelijk als Long Shadows, Shaul Magid on the Evolution of Zionism and Israel en is in een veel uitgebreidere versie in het Engels te lezen: The Sun Magazine.
cover: Shaul Magid dank aan Harvard Divinity School
Geef als eerste een reactie