Dankzij de digitale snelweg delen we gretig allerlei beelden, met of zonder tekst. Eind negentiende eeuw ging dat verspreiden van beeld behoorlijk anders en vaak een stuk eenzijdiger.
Boekdrukkers gebruikten hiervoor zogenaamde clichés en stereotypen. Dat zijn metalen platen waar beeld en/of tekst in gegraveerd staat. Drukkers konden van één afbeelding tientallen clichés maken en verkopen, waardoor datzelfde beeld in verschillende boeken en bladen in oplages van duizenden exemplaren werd gedrukt. Iedereen die de boeken en bladen las, kreeg letterlijk en figuurlijk hetzelfde beeld mee.
Onlangs kwam ik tot mijn grote verbazing op Catawiki maar liefst 93 clichés en stereotypen uit de periode 1910-1930 tegen, oorspronkelijk eigendom van mijn familie Joachimsthal. Zij runden vanaf 1823 een boekhandel, drukkerij en uitgeverij in Amsterdam die, net als vele andere Joodse bedrijven, tijdens de Tweede Wereldoorlog leeggeroofd en geliquideerd werden. Kortom: letterlijk alle spullen zijn ingepikt en doorverkocht.
Jager en verzamelaar
Als nakomeling van deze familie ben ik persoonlijk ook een behoorlijk cliché. Ook ik werk in het grafische, zoiets als van die appel en de boom dus. Daarnaast ben ik een typisch Tweede Generatie kind dat als gevolg van de breuk in de familielijn een fervente jager en verzamelaar werd. Ik vertoon het stereotype gedrag van generatiegenoten: het immer verzamelen van foto’s, spullen, verhalen en context om ervoor te zorgen dat alles weer tot leven komt en wordt gecontinueerd (ook in jezelf).
Tijdens mijn zoektocht vond ik boeken, boekzegels, boekenleggers, tijdschriften, politieke pamfletten en nog veel meer moois dat ooit is geproduceerd door de firma Joachimsthal. Maar de recentste vondst die 93 clichés en stereotypen voelde anders dan alle andere.
Na tachtig jaar deed zich plotseling de kans voor om deze ooit geroofde spullen weer terug te kopen, want voor niks gaat alleen de zon op. Na wat heen en weer mailen en whatsappen met de verkoper over de herkomst en de prijs heb ik uiteindelijk de collectie kunnen kopen. Hebbes!
Help!
Nu is mijn volgende speurtocht begonnen (help!). Voor welke uitgaven zijn al deze clichés en stereotypen gebruikt? Ik ga het allemaal rustig uitzoeken. Waar is het cliché met de tekst onder toezicht van het rabbinaat der ned. isr. hoofdsyn. te Amsterdam voor gebruikt?
En het cliché met de prachtige tekening van een jongetje met een kaars in zijn handje, zou dat een tekening van Leonard Pinkhof zijn? Natuurlijk wil ik ook weten waar al die zorgvuldig in bruin kraftpapier verpakte drukblokken, met de afbeeldingen er op geplakt, voor gebruikt zijn. Bijna een eeuw geleden verpakt, die durf ik echt niet zomaar open te maken, zonde! Soms staat er in potlood een jaartal op geschreven. Of staat zelfs het tijdschrift, de krant of het boek waarvoor het gebruikt is vermeld.
Op een zo’n verpakt drukblok staat: 4 juni 1929. 1 cliché afgegeven aan De Vrijdagavond.
O, wonder! Leende Joachimsthal clichés uit aan de drukker van De Vrijdagavond? Of werd De Vrijdagavond door Joachimsthal gedrukt? De komende tijd ga ik het allemaal uitzoeken.
Geef als eerste een reactie