Het grote belang van de Stolpersteine is dat de vermoorde kinderen niet alleen een naam, geboorte- en sterfdatum hebben, maar ook een ‘leven’ krijgen.
Dat levensverhaal krijgen zij dankzij het onderzoek dat voorafgaat aan het leggen van de stenen. Voor sommige nabestaanden neemt de Stolpersteine of struikelsteen de plaats in van een graf.
In Leiden leggen we ieder jaar Stolpersteine of struikelstenen voor de vermoorde kinderen en medewerkers van het vroegere Joods Weeshuis Machseh Lajesoumim aan de Roodenburgerstraat in Leiden.
Momenteel liggen er zeventien struikelstenen waarvan de eerste negen op 14 juni 2023 zijn gelegd. Jaarlijks komen er acht à negen stenen bij. De speurtocht naar hun levensverhaal en
familieleden wordt met veel zorg gedaan door leden van de Werkgroep Stolpersteine.
Dat onderzoek heb ik gedaan voor Leman (Leo) Auerhaan.
Leo Auerhaan, de leerbewerker
In 1929 kwam Leo op bijna 7-jarige leeftijd in het Weeshuis. Hoewel het Weeshuis en de directeur orthodox leefden, heerste er een liberaal klimaat. Zo gingen de kinderen naar gewone Leidse scholen, mochten de kinderen bij vriendjes op bezoek en konden ze die ook meenemen naar het weeshuis. Kinderen leerden er een vak en voor Leo was dat leerbewerking. Hij woonde tot zijn achttiende verjaardag in Machseh Lajesoumim.
Op 24 november 1940 verhuisde hij naar zijn oudere zus Jetty Pimentel-Auerhaan in Amsterdam. De razzia op het Weeshuis (17 maart 1943) heeft hij niet meegemaakt.
Foto: Herman Vogel, privécollectie B. Vogel
Op 31 maart 1942 werd Leo gedwongen om naar het Werkkamp Kremboong in Drenthe te gaan, niet ver van kamp Westerbork. Daar moesten de mannen de heide ontginnen in opdracht van de Nederlandse Heidemij. Het werk was zwaar, toch maakte Leo het er redelijk goed. In die tijd correspondeerde hij intensief met zijn zus Jetty. Op 18 juli 1942 werd het werkkamp Kremboong plotseling opgeheven en moesten Leo en zijn collega’s naar kamp Westerbork lopen.
Zijn zus Jetty heeft Leo gewaarschuwd om niet vrijwillig naar een werkkamp in het oosten te gaan. Zijn familie had intussen een Calmeyer-procedure (‘niet-Joodverklaring’) lopen, die het merendeel van de familie heeft gered, maar Leo niet. Hij is op 3 maart 1944 gedeporteerd naar Auschwitz waar hij een paar maanden later is vermoord. Leo werd 21 jaar.
Brieven van Leo aan Jetty Pimentel
Via via vond ik een achterneef van Leo, Rob Smit. Hij was bereid bij de plaatsing van de Stolpersteine voor Leo over diens leven te vertellen. Rob liet Leo Auerhaan ‘zelf aan het woord’ door voor te lezen uit brieven van Leo aan zijn zus Jetty. Een foto van Leo stond altijd op haar nachtkastje.
De ontruiming van het Weeshuis herdenken we op 17 maart toen vijftig kinderen en negen personeelsleden werden afgevoerd.
De plaatsing van Stolpersteine, deze individuele herdenkingen, gebeurt in juni. Vaak is er een verwant die iets vertelt over het vermoorde kind. In die verhalen komen de kinderen tot leven.
Werkgroep Stolpersteine
Sinds 2022 hebben we een zeer actieve Werkgroep Stolpersteine in Leiden die valt onder verantwoordelijkheid van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden. In overleg met het huidige bestuur van Machseh Lajesoumim (in het pand zit nu een gezondheidscentrum) is ervoor gekozen om voor alle in de Sjoa vermoorde Weeshuiskinderen struikelstenen te plaatsen. Evenals voor personeelsleden die in de oorlogsjaren tot aan de razzia in het Weeshuis woonden of hebben gewoond.
In totaal komen er ruim tachtig stenen te liggen in het toegangspad naar het voormalige Weeshuis.
Nora Kornalijnslijper zal op zondag 9 maart 2025 meer vertellen over de Leidse Werkgroep Stolpersteine.
Schrijf je nu in voor Limmoed NL, het wereldwijde festival van Joods Leren.
Zie hier het programma van Limmoed 2025.
cover: leggen Stolpersteine, 14 juni 2023, beeld met dank aan Herdenking Leiden
Geef als eerste een reactie