Waarom is Kol Nidrei controversieel en onmisbaar tegelijk? Wat betekent de zeventiende bracha van de Amida voor ons in deze tijd? En wat doen we met vermeldingen naar ‘gojiem’ in onze sidoer?
Zomaar een greep uit de vragen die langs kunnen komen in mijn presentatie voor Limmoed ’25. Daarin wil ik het hebben over onderlinge verschillen in uitgaven van de gebedenboeken of beter sidoeriem. En dan bedoel ik niet de vele details waarin de ene noesach of minhag zich van de andere onderscheidt en die vaak al eeuwen oud zijn. Nee, ik wil het over iets recenters hebben, iets wat veel ingrijpender is geweest dan al die parallelle tradities.
Reform-jodendom
In de negentiende eeuw ontstond in Duitsland het Reform-jodendom als antwoord op de Verlichting. Centraal stond daarbij de hervorming van de eredienst en daarmee de aanpassing van de sidoer aan een nieuwe werkelijkheid.
Uiteraard kan ik daar niet zo diep op ingaan als Petuchowski in zijn standaardwerk Prayerbook Reform in Europe uit 1968. Maar uitgaande van zijn analyse wil ik een basaal inzicht geven in het wezen van de liturgische vernieuwing.
Was het streven van de Reform nieuwlichterij en een gevaarlijke vorm van assimilatie? Of kunnen we het zien als staande in een eeuwenoude traditie, die de gevoelsmatige verbinding met de traditionele teksten levend wil houden?
Ik zal me concentreren op de LJG-sidoer aan de hand van een paar opvallende tekstgedeelten. Voor de aanschouwelijkheid en wat historicus Huizinga ‘historische sensatie’ noemde, zal ik een aantal vooroorlogse en recente gebedenboeken van de Nederlandse Liberaal Joodse Gemeente uit mijn collectie die ik De Mokumse Geniza noem, meebrengen.
Oorspronkelijke idealen
Die recente sidoeriem weerspiegelen hoe het liberale jodendom in Nederland zich gedurende de vorige eeuw heeft ontwikkeld.
Vervolgens kunnen we onszelf de vraag stellen hoe het progressieve jodendom in Nederland zich verhoudt tot de oorspronkelijke idealen van de Reformbeweging. Ik ben wel degene die begint met vertellen, maar hoop vooral op veel vragen van de deelnemers en een levendige discussie.
Channa Kistemaker zal op zondag 9 maart 2025 haar presentatie geven over Momenten uit de geschiedenis van de liberaal-joodse sidoer in Nederland.
Schrijf je nu in voor Limmoed NL, het wereldwijde festival van Joods Leren.
Zie hier het programma van Limmoed 2025.
cover: gebedenboeken van de LJG, foto: auteur
Gewenst!