Deze week lezen we de Torah uit en starten weer helemaal bij het begin. Als een soort Chatan Beresjiet mag ik deze nieuwe cyclus aftrappen voor De Vrijdagavond.
En wat komen we zoal tegen in deze eerste parasja Bereesjiet?
We openen met maar liefst twee scheppingsverhalen en daarna lezen we over de uitdagingen van Adam en Chawa (Eva), met daarbij de ‘zondeval’, de ruzie tussen hun kinderen Kaïn en Hèwèl (Abel), en het moment waarop G’d nog voor het einde alweer spijt had van het scheppen van de mens.
Bereesjiet is ook nog eens mijn bar mitswa-parasja, waardoor ik me extra verbonden voel met ieder woord. Ik vind het dan ook jammer dat ik me moet beperken tot een enkel onderwerp, maar wie weet mag ik in de toekomst nog eens deze parasja voor jullie behandelen.
Is de vrouw schuldige voor de pexit, de verbanning uit het paradijs?
Deze keer bespreek ik graag de conclusies die door verschillende religies zijn getrokken over de rol van de vrouw aan de hand van deze parasja. Bereesjiet wordt vaak aangehaald als een van de bronnen waaruit zou blijken dat de vrouw ondergeschikt is aan de man.
Het begint al wanneer Chawa wordt gevormd uit een rib van Adam (niet de oorsprong van de spare rib!). Wanneer Chawa vervolgens op voorspraak van de slang van de verboden boom eet, is zij helemaal de gebeten hond. Ze wordt gezien als de schuldige voor de pexit, de verbanning uit het paradijs. Zelfs de pijn van het baren is volgens de Torah een permanente straf voor wat bekendstaat als de zondeval.
Daarna volgt de passage waarin staat dat de man over de vrouw zal heersen. Toch blijkt uit de context en uit verschillende verklaringen dat dit geen algemene bepaling is, maar specifiek betrekking heeft op de manier waarop voortplanting plaatsvindt. De vraag is dus: zijn de getrokken conclusies wel terecht?
Geest van de wet
Volgens de bekende verklaring van Rashi op de eerste woorden van de Torah, had de Torah eigenlijk pas hoeven beginnen bij de eerste echte mitswa – het observeren van de Joodse maankalender (Exodus 12:2).
Verschillende verklaarders leggen uit dat het eerste deel van de Torah enerzijds bedoeld is om te laten zien dat onze G’d als Schepper van de wereld het recht had om aan Abraham het land Israël te beloven. Anderzijds dienen deze geschiedenissen als context en als geest van de wet bij ons heilige wetboek.
Die geest van de wet is essentieel. Ze helpt ons hoofd- en bijzaken te onderscheiden en geeft inzicht in de achterliggende waarden. Zonder die geest kunnen regels en sancties immers heel anders worden geïnterpreteerd.
Conclusies uit onze verhalen
Het is daarom belangrijk om de juiste conclusies te trekken uit onze verhalen.
Als we naar het verhaal van de verboden vrucht kijken (volgens de Joodse traditie zeker geen appel, maar mogelijk een ètrog, druif of tarwe), dan lijkt de slang de grootste boosdoener: hij liegt en manipuleert. Adam en Chawa daarentegen zijn puur, kennen nog geen goed en kwaad en handelen te goeder trouw.
Als puur mens – wanneer iemand je de kans biedt om kennis te vergaren en je doet geloven dat er geen ernstige gevolgen zijn – hoe zwaar kun je dat iemand aanrekenen? Adam én Chawa zondigen, en beiden geven vervolgens een ander de schuld. Zij hebben dan nét de kennis van goed en kwaad, maar is dat werkelijk een reden voor een eeuwige verbanning uit het paradijs en voor de pijn van het baren?
Los daarvan: G’d weet alles, en wist dus ook dat Adam en Chawa van de boom zouden eten. Je zou het zelfs een set-up kunnen noemen.
Werken en scheppen
Je kunt dus gerust stellen dat dit alles voorzien was. Het was de bedoeling dat de mens niet in het paradijs zou blijven leven, maar zou werken en scheppen – naar het evenbeeld van G’d.
En in dat evenbeeld is het aan ons om liefde op te brengen voor onze medemens, om vrede na te streven, om een goed mens te zijn. Dat is de hoofdboodschap: zowel de letter als de geest van de Torah. Niet vanuit exacte gelijkheid tussen man en vrouw, maar wel vanuit gelijkwaardigheid.
Elke conclusie waarbij een vrouw minder waard zou zijn dan een man, is naar mijn mening in strijd met onze Leer. Laat je dus niet ringeloren door degenen die onze teksten gebruiken om gelijkwaardigheid te ontkennen – en trap niet in de val van de zondeval!
Laat deze eerste parasja in plaats daarvan een inspiratie zijn om, naar G’ds evenbeeld, te scheppen, lief te hebben en goed te doen.
Besimana taba
Tot slot: weinigen weten dat bij de Portugese Joden elke lezing van Bereesjiet begint met de woorden besimana taba, de Aramese vertaling van besiman tov. Daarmee wordt extra gewicht gegeven aan het feit dat we een Torah hebben waar we uit kunnen lezen – en dat we een gezegend jaar van lezen en leren tegemoet gaan.
Een gezegend begin, dit wens ik ons allen toe!
cover: collage Bloom
Geef als eerste een reactie