Het kleed van een man zal niet op een vrouw zijn; ook zal een man geen vrouwenkleed aantrekken, want ieder die dit doet is een gruwel voor de Eeuwige, uw God (Deut. 22:5).
Voor wie de tekst letterlijk leest, lijkt dit een verbod te zijn tegen travestieten en transseksuelen. Het is daarom opmerkelijk dat Rashi (11e eeuw), steunend op eerdere rabbijnse interpretaties (Sifre 2e eeuw; Talmoed, Nazir 59a, 6e eeuw), een andere invalshoek geeft.
Rashi laat andere variaties van seksuele oriëntaties (aangeboren of aangeleerd) open voor verdere discussie: Een vrouw mag de kleding van een man niet dragen “zodat zij op een man lijkt, met de bedoeling met mannen om te gaan, want dit kan enkel met het oog op overspel zijn.”
Evenmin mag een man vrouwenkleding dragen “om zich ongemerkt onder vrouwen te begeven.” Duidelijk is dat dit gericht is tegen bedrieglijke toegang door heteroseksuelen tot andere heteroseksuelen met het doel seksuele misstappen te begaan.
Yentl in mannenkleren
In het verhaal Yentl* van Bashevis Singer, vermomt Yentl zich in mannenkleren om toegang te krijgen tot de bet midrasj, een exclusief mannengebied. Er was geen andere manier om haar liefde voor het leren van de Tora te verwezenlijken.
Haar ‘overtreding’ viel zeker niet onder het hier bedoelde verbod.
*Yentl, ook bekend als ‘Yentl de jeshivajongen’, gaat over een jonge vrouw in Oost-Europa in de negentiende eeuw die zich verkleedt als man om verboden Talmudstudies te volgen. Dat leidt tot een complex verhaal over gender, identiteit, liefde en maatschappelijke beperkingen. Het verhaal is later bewerkt tot een toneelstuk in 1975 en tot een succesvolle film in 1986, met Barbra Streisand in de hoofdrol en als regisseuse.
Tamars bedrog
Tamar, een Bijbelse vrouw, droeg een ander soort vrouwenkleding – dat van een prostitué – om Juda, haar schoonvader, te misleiden, zodat zij haar recht als leviraatsvrouw** (yebama, Gen. 38:14-15) kon veiligstellen.
Ook dit was een vorm van bedrog via kleding. Evenmin het doel van ons verbod. En laten we de bekendste vermomming niet vergeten: Jakob, die zich in geitenvellen en de kleren van zijn broer hulde zodat hij zich aan zijn vader voordeed als Esau, om vaders zegen te verkrijgen (Gen. 27:15-16).
En er is nog een geval van misleiding door middel van kleding van een hele stam: de Gibeonieten. Zij droegen versleten schoenen en oude kleren (Joz. 9:5) alsof ze van ver kwamen om de oorlog te ontlopen die de Israëlieten voerden tegen de inheemse stammen in Kanaän. Jozua sloot vrede met hen, een verdrag dat hij zelfs na ontdekking van de bedriegerij bleef eerbiedigen. Dit toont aan dat hij ons verbod hier niet van toepassing achtte.
**(red.) Een leviraatshuwelijk, ook bekend als een zwagerhuwelijk, is een huwelijk waarbij de broer van een kinderloos overleden man met diens weduwe trouwt om zo de familietak voort te zetten. Sommige bronnen vermelden dat dit zogenaamde zwager- of leviraatshuwelijk in de eerste plaats dient om de zorg voor het levensonderhoud van de vrouw te waarborgen. Daar wijst deze passage over Tamar op.
Uitdrukking identiteit
Wat dan met mannen of vrouwen die de behoefte voelen kleding te dragen die typisch met het andere geslacht wordt geassocieerd, niet om iemand te bedriegen, maar enkel als uitdrukking van hun eigen identiteit? In onze generatie, meer dan ooit tevoren, beseffen we de ‘modulariteit’*** van wat menselijke identiteit uitmaakt.
Lichaam, emotie en gender vallen niet altijd netjes samen zoals we zouden verwachten wanneer we enkel naar de fysieke structuur kijken. Het lichaam van het ene geslacht kan de emoties van het andere geslacht herbergen, in talloze variaties. De keurige orde van ieder naar zijn aard (Gen. 1:25), zoals beschreven in het scheppingsverhaal, mag niet verkeerd begrepen worden alsof dit een exacte weergave van de werkelijkheid zou zijn. Het is slechts een breed geschetst beeld van het drama van een zich ontwikkelend complex dat te groot en te wonderbaarlijk is voor een gedetailleerde beschrijving.
Misschien heeft God de schepping opzettelijk onvolledig gelaten zodat wij mensen de details zouden invullen.
Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen (Gen. 1:27). Inderdaad! Maar we krijgen niet de exacte specificaties over wat nu absoluut mannelijk of vrouwelijk uitmaakt. Dit wordt gesuggereerd door de voorafgaande woorden van datzelfde vers: “Naar het beeld van God schiep Hij hem” – één wezen met een dubbele genderidentiteit, mannelijk én vrouwelijk.
***Modulariteit: een systeem opbouwen uit afzonderlijke, zelfstandige onderdelen (modules) die je flexibel kunt inzetten, vervangen of aanpassen zonder het gehele systeem te hoeven herzien.
Fout, misvatting?
Hoe moeten we deze ‘rommeligheid’ in de werkelijkheid beoordelen? Is het een fout, een truc, een misvatting van de werkelijkheid waartegen de puristen (die hun idee van Gods keurige wereld willen beschermen) menen te moeten strijden?
Zij verwerpen klonen, stamcelonderzoek, genetische manipulatie – kortom elke vernieuwing die volgens hun beperkte opvatting van de Schepping er niet ‘duidelijk in opgenomen’ zou zijn, inclusief de locomotief, het vliegtuig, antibiotica, anticonceptie en harttransplantaties.
Creatieve verbeeldingskracht
Of willen wij openstaan en met creatieve verbeeldingskracht nadenken over de noviteit in de werkelijkheid, die nog lang niet is uitgeput, zodat wij samen met de Schepper kunnen zien dat alles wat Hij gemaakt had, zeer goed was (Gen. 1:31).
cover: collage Bloom
Heel intressant