Drie serie foto’s van Bettiena Drukker laten je beseffen hoe verhalen ons leven verrijken en eigen beelden vormen in onze tijdloze herinnering.
De expositie Stranger Than Fiction* laat werken en boeken zien met ouder en recent werk van fotograaf Bettiena Drukker. Vanaf haar veertigste bouwde Drukker een carrière op als fotograaf na een werkend leven in onder andere het theater en de dans. Drukker doorliep de opleiding bij het Foundation Year Croydon College of Art ten zuiden van Londen en deed eindexamen in 1993 aan de Fotoacademie Amsterdam.
Na de Fotoacademie maakte zij freelance portret-, reportage- en illustratief werk, voor Theater Carré, diverse tijdschriften, privé-opdrachten, affiches, boekomslagen en cd-hoezen. Tentoonstellingen in diverse galeries zoals Centre Iris te Paris, The Amsterdam Picture Room en Theater Carré: dat kocht de hele reportage over hun verbouwing aan. Haar werk bevindt zich in de collectie van het Joods Historisch Museum en in privécollecties.
Totale kunstwerken
In haar werk vervlecht Bettiena Drukker haar onderzoek naar het verleden met de verbeelding vanuit het heden.
“Na mijn dansend bestaan moest ik, zoals alle ex-dansers, op zoek naar een nieuwe carrière. Via het geven van balletlessen, een paramedische studie, productie- en regie-assistentie, en het vertalen van kinderboeken vond ik tenslotte mijn plek in de fotografie. Dat is net als dans een kunstvorm waarbij techniek een extreem grote rol speelt. Bovendien lopen, zowel in het theater als in de fotografie, fantasie en werkelijkheid naadloos in elkaar over.”
Beelden waar je van droomt in omgevingen die je je zo kunt voorstellen, beelden die je uit het verleden opdiept of beelden van het verleden van geliefde familieleden die je graag in hun jeugd had willen ontmoeten: dit zijn de entourages en decors van de diorama’s die Drukker als totale kunstwerken weet te componeren, vorm te gegeven, te stylen; dat is wat zij foto’s weet te vatten. Noem het foto’s met nesjomme. Haar achtergrond uit dans en theater heeft zij in haar grip van verdiepende, gelaagde en theatrale kracht van de verbeelding. Haar haarfijne gevoel om zich in een tijd te verplaatsen raakt je als je naar deze series kijkt. Je moet deze foto’s niet alleen bekijken, maar je moet ze als het ware lezen. En je kan er niet zomaar even eentje tussen uit pikken, want dan mis je te veel van waar dit overgaat. Drukker ontstijgt esthetiek en techniek van mooie plaatjes: deze werken nemen je mee naar speciale werelden uit een joods verleden.
Mini-opera’s van verhalen
Moeten we afstappen van het oude tweedeling van fotografie als venster op de wereld en fotografie als spiegel, als subjectieve, persoonlijke interpretatie van de documentaire fotograaf? Als we kijken naar de fotoseries van Bettiena Drukker kom je uit bij verhalen in fotografie als in een next level: dit is geen toneel, geen dans, geen foto van feiten, dit zijn mini-opera’s van verhalen. Hier kun je nauwelijks tot de keuze van één foto komen, want de foto’s vertellen als serie een groter verhaal.
Ja, maar, is niet elke vorm van fotografie in een bepaalde mate in scene gezet? Zoals de historische portretten van moderne vrouwen in zeventiende eeuwse kleding van fotograaf Desirée Dolron? Wordt de scene niet veranderd door de blik van de fotograaf? Bestaat er een zogenaamde objectieve blik en zijn er alleen maar historische feiten? Ik geloof niet dat er nog een filosoof te vinden is die dat zou durven beweren.
De hele media-wetenschap is doordrenkt van het inzicht dat de fotografie altijd omgeven is geweest met de mythe van de waarheid. Fotografie wordt ten onrechte geassocieerd met realisme, maar in de drie series die Drukker in de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam laat zien neemt ze ons, de kijkers, mee in realistische historische en joodse verhalen:
“Die twee aspecten van fictie, fantasie zo je wilt, en werkelijkheid vormen voor mij de grote aantrekkingskracht. Montages en manipulaties (vroeger in de doka, tegenwoordig digitaal) zijn de technische pijlers waar mijn fotoseries op rusten. Het reportagewerk is de laatste jaren volledig op de achtergrond geraakt; ik houd me – naast illustratie- en portretopdrachten – vrijwel alleen nog bezig met autonome, ‘narratieve’ fotografie. Dat laatste noem ik in een melige bui wel eens mijn ‘fotoromannetjes’, maar eigenlijk is dat precies wat het is: het zijn historische of verzonnen verhalen in beeld.“
Sarra, Yellow Veil in het Ghetto van Venetië
De serie Sarra, Yellow Veil, gaat over de moedige, geleerde en beschadigde joodse Sarra Coppia Sulam in het Ghetto van Venetië. Zij begint in 1618 een briefwisseling met een monnik die over koningin Esther had geschreven. Een vlammende briefwisseling, gefiatteerd door de inquisitie voordat ze openbaar werden. Alleen zijn brieven zijn gepubliceerd. In álle brieven probeerde hij haar te bekeren. Er waren er meer die haar probeerden te bekeren, maar zij schreef uiteindelijk op haar sterfbed een vlammend manifest tegen één van hen.
Drukker bracht een selectie van de ‘brieven van Sarra’ bij elkaar in boekvorm. Daarbij heeft ze, net als Ovidius – die brieven van overleden vrouwen aan hun beroemde mannen schreef, zoals van Dido aan Aeneas, – de (verloren gegane) brieven van Sarra uit haar duim gezogen, maar heel geloofwaardig, als onderbouwing van deze fotoserie. Deze werken zijn inkijkjes, als in schilderijen van een vrouw in haar tijd, geportretteerd terwijl ze naar je kijkt, nog even omkijkt of net als in een Vermeer, een brief leest. Deze totaal gefingeerde enscenering speelt zich af in het Venetiaanse Ghetto. Alles heeft Drukker tot in detail historisch onderzocht, en zelf samengesteld met alle kleding en styling, die hand gemaakt is door de fotograaf. Dit is geen snelle druk op de knop van je mobiele telefoon camera, hier is een eenmansproducent van een totaal kunstwerk maanden zo niet bijna drie jaar mee bezig geweest. Hier en daar zitten er in het beeld kleine verwijzingen naar onze tijd, zoekplaatjes voor de goede kijkers, die je ogen even doen oplichten. De gele sluier in het werk verwijst naar het geel dat joden moesten dragen als teken van jodendom in het ghetto in die tijd.
Wanneer we zouden uitgaan van het ruimere begrip visual storytelling, waarbij we de fotografische beelden geen absolute geloofwaardigheid toedichten, ontstaat er ruimte om foto’s te zien als een visueel onderdeel van een groter raamwerk, waarbij ook de teksten die Bettiena erbij geschreven heeft een belangrijke rol spelen. In die zin is dit werk als geheel een story board.
Een heel ander tijdsetting is de beroemde villa van joodse graven in Parijs, Les Contes de Camondo. Het adembenemend mooie huis in Parijs van Moïse de Camondo is het toneel waarbij twee acteurs, bij toeval zoon en echtgenoot van Drukker, de hoofdfiguren in het verhaal vormen. Je waant je tijdgenoot van het chique joodse fin du siecle leven als je deze fotoserie ziet. Heren in een robe manteau van zijde, een oudere man die lijkt te vervagen op de achtergrond. Deze serie werd gemaakt, ver voordat het boek van Edmund de Waal verscheen, maar je zou denken dat deze beelden een opmaat voor een film konden zijn, waarbij Drukker lijkt te spelen met bewuste en onderbewuste verschijningen die uit een droomwereld lijken te komen.
Beeld-obesitas
We moeten ons realiseren dat de fotojournalistiek altijd is uitgegaan van de shock van het beeld, nuttig in een tijd dat er nog weinig beelden waren, maar outdated in deze tijd van beeld-obesitas. Fred Ritchin schrijft in zijn boek After Photography dat bij problemen rondom de geloofwaardigheid van het fotografische beeld we niet meer moeten kijken naar een automatische benadering om die geloofwaardigheid te waarborgen, maar dat we een directere band met de lezer moeten scheppen. Niet alleen de technische druk op de knop door de lens van de fotograaf, maar ook elk detail van compositie, van kostumering en opstellingen zijn de totaal productie van Drukker. Daarmee is zij meesteres van de storytelling after photography, want de series doen dienst als een story board voor een film, of een verhaal in meerdere delen.
Kaddisj voor de voorouder als kind
Het derde verhaal is de Amsterdamse wereld van de zwart wit foto’s over Het Jongetje Eli. Geïnspireerd op de Hongaarse schrijver Imre Kertézc gecombineerd met de foto’s van Roman Vishniac’s A Vanished World. Drukker teleporteert ons naar de eeuwwisseling rond 1900 in de straatarme jodenbuurt in Amsterdam. Hier zien we de kleine Eli, gebaseerd op het leven van de grootvader van Bettiena Drukker. De toen nog kleine Amos Hartog, nu inmiddels een gymnasiast en barmitswe, figureerde als natuurtalent in deze vintage zwart-wit, scherpte-diepte foto’s.
Ik denk dat de fotograaf Bettiena Drukker als een verhalenverteller werkt vanuit haar visie en een bepaald standpunt dat de context, het medium en het geheel van groter belang maakt dan de foto zelf. Ze werkt op je gevoel zonder in het sentiment te vervallen. De geloofwaardigheid van deze series moeten we eerder verbinden met ideeën van de maker dan met de werkelijkheid, want zij schildert de verhalen als kunstwerken die het verleden, de rauwe geschiedenis en de verbeelding ervan tot leven brengen.
Deze expositie met de fotografie van Bettiena Drukker, is te zien in de LJG-Galerie van 15 september tot 6 december 2022 in het gebouw van LJG Amsterdam
Meer werk op de website van Bettiena Drukker
Bij Saatchi Art in Londen
En op Bettiena’s Facebook pagina
cover: Het Jongetje Eli Foto © Bettiena Drukker Eli: Amos Hartogs
Geef als eerste een reactie