“Mijn vader had zich heel lang verzet tegen het aanschaffen van de gehate rugzakken. Hij had als veel mensen heel lang optimistisch geroepen ‘kop-op-de-Engelsen-zijn-er-binnen-zes-weken’, maar mijn moeder was zoals veel vrouwen in de oorlog praktischer van aard en de rugzakken waren er op het moment dat we ze nodig hadden toch.”
Zo begon Izak Salomons zijn oorlogsherinneringen in het boekje ‘In blauwe trams en groene barakken.’ Vorig jaar vroeg ik hem deze herinneringen voor De Vrijdagavond licht ingekort te mogen herpubliceren.*
Vorige week hoorde ik het overlijdensbericht van de 86-jarige Izak op woensdag 28 mei van zijn dochter Gajja die hem de laatste maanden samen met haar man en Izak’s kleinzoon verzorgde.
Bescheiden architect
Zelden heb ik een auteur ontmoet die zo’n indruk op me maakte als de bescheiden, zacht pratende architect met altijd een twinkeling in zijn ogen die de ene na de andere woordgrap, toespeling of anekdote vertelde.
Fragiel maar scherp van geest ontving hij me in zijn ruime woning in de Roelof Hartbuurt. Hij woonde in een beganegrondwoning van de bekende woningbouwvereniging de Samenwerking, zorgvuldig ingericht samen met zijn (twee jaar eerder overleden) vrouw binnenhuisarchitecte Cootje Salomons-Lefeber.
Die middag overleggen we over een serie artikelen over de vele restauraties van synagoges die hij op zijn naam heeft staan.
Restauraties
Er kwam een mooie serie uit zijn pen. Zoals over de Gerard Dousjoel, het chewre sjoeltje dat ongeschonden de oorlog doorkwam.
Of over Deventer: Deventer Grote Synagoge zoekt passende bestemming. Salomons sprak daar vorig jaar op een symposium over de herbestemming van dat imposante gebouw.
Wat er bij ‘herbestemming’ moet gebeuren met een voormalig joods beit tefilla (gebedshuis) gaf hij weer met de volgende woorden: “Je moet voelen dat je gast bent bij de mensen die hier hebben geleefd en als groep werden vermoord. Er zal een nieuwe vorm worden gevonden om met het gebouw om te gaan, maar je moet kunnen blijven zien dat het mooie gebouw in de Golstraat vroeger een sjoel was.”
In Alkmaar restaureerde Izak samen met Cootje een sjoel waar na de oorlog bijna niets van over was: “Alkmaar was een moeilijke maar ook bijzondere opdracht. De buitenmuren en het dak van de sjoel waren nog aanwezig, verder was er niets meer.” De sjoel was een zestiende-eeuws woonhuis aan de Hofstraat dat in 1802 werd gekocht door Abraham Mozes en Izaäk Prins. Zij verbouwden het woonhuis tot een gebedsruimte voor de toen bloeiende Joodse Gemeente.
Wie de sjoel nu betreedt, ziet dat daar een wonder is verricht. De sjoelruimte zelf met haar hemelse gewelf en intieme opstelling van Bima en Aron HaKodesj. Aan de buitenmuur is op ingenieuze wijze een kidoesjruimte gebouwd waar menig sjoelganger, waaronder ikzelf, ohhh’s en ahhh’s laat horen bij het zien van het invallende licht en de warmhouten balken ingenieus vastgeklonken aan de sjoelruimte.
Alkmaar Synagoge, interieur en kidoesjruimte (midden), beeld: BrandjesvanBaalen Architecten
Lekstraatsjoel
Salomons pleitte voor herstel van het interieur van het moderne, lichte sjoelgebouw in de Amsterdamse Rivierenbuurt van architect Abraham Elzas. Hij zag met lede ogen aan dat ten bate van het Verzetsmuseum de grote sjoelruimte (die na de oorlog leeg stond): “zonder al te veel aandacht voor de architectuur – grondig verbouwd en gesloopt (werd) met weinig gevoel voor de religie die hier ooit zijn huis had.”
Toen dat museum naar de Plantagebuurt vertrok, werden Izak en zijn vrouw gevraagd te adviseren bij de restauratie. Hoe hij in het artikel over de Lekstraatsjoel beeldend schrijft over het herstel van de lichtkronen en de koperen lampjes van de noodverlichting is Salomons ten voeten uit.
Met hart voor de traditie en een arendsoog voor details, was architect Izak Salomons duidelijk de man in Nederland die met degelijke joodse kennis en veel nesjomme het joodse erfgoed in ere kon herstellen.
Naast dit restauratiewerk in Joods Nederland doceerde Salomons langdurig aan de TU Delft en was hij, tot kort voor zijn fatale ziekte, betrokken bij diverse restauratieprojecten in het hele land.
Vriendenkring
Zijn laatste artikel in De Vrijdagavond was een bewogen oproep tot behoud van de woonblokken aan de Tugelaweg in Amsterdam-Oost van de Handwerkers Vriendenkring. Deze ‘Vriendenkring’ was in 1869 opgericht voor de verbetering van de levensomstandigheden van arbeiders en handwerklieden en betekende veel voor de Amsterdamse joden.
Izak heeft, getroffen door een hartstilstand met vlak daarna een onbehandelbare hersentumor, de serie over zijn synagoge-restauraties niet kunnen afmaken. De redactie van De Vrijdagavond verliest een toegewijd auteur en condoleert familie en vrienden met dit grote verlies.
*Izak Salomons’ oorlogsherinneringen in De Vrijdagavond:
April 1943 hoorden we weer het vertrouwde geluid van tramlijn 8
en Kankedang – kankedang, het geluid van de trein vanuit een akelig kamp in Drenthe
cover: interieur Lekstraat synagoge, foto Izak Salomons
Geef als eerste een reactie