De dood van Jacob Israël de Haan (1881-1924) wordt jaarlijks herdacht door de leden van de religieuze ultraorthodoxe groep Neturei Karta in Jeruzalem en de LHBTIQ-gemeenschap in Amsterdam.
Deze curieuze combinatie schreeuwt om uitleg. En dat gebeurt in de documentaire The Visitor – Jacob Israël de Haan. De documentaire wordt geprogrammeerd door de Joodse redactie van de EO en is binnenkort op tv te zien.
In Amsterdam wordt jaarlijks de Jacob Israel de Haanlezing gegeven door vooraanstaande wetenschappers waar de schrijf- en dichtkunst van De Haan wordt geëerd in combinatie met zijn openlijke mannenliefde.* Het Genootschap Jacob Israel de Haan heeft een strofe uit een kwatrijn van De Haan als motto:
Wie zal in de regenboog scheiden
De regen van de zon?
Zó dacht ik, dat ons beiden
Niets scheiden kon.
* Het Genootschap Jacob Israël de Haan werd in 1952 opgericht door Neerlandici en in 2008 nieuw leven ingeblazen door literatoren en wetenschappers homostudies die met name licht laten schijnen op De Haans opmerkelijk openlijke lofzang op de herenliefde. Met name zijn roman Pijpelijntjes uit 1904 werd herwaardeerd. Een strofe uit deze roman staat gegraveerd op het Homomonument dat in 1987 op de Prinsengracht bij de Westermarkt: Naar Vriendschap Zulk Een Mateloos Verlangen. Deze zin komt uit het gedicht ‘Aan eenen jongen visscher’ van De Haan uit 1917.
Martelaar van zionisme
In een geheel ander spectrum wordt De Haan in Jeruzalem geëerd door ultraorthodoxe Joodse groeperingen die zich definiëren als antizionisten. Daar wordt hij gezien als een martelaar van het zionisme.
De Haan groeide in Zaandam op in een zionistisch gezin en ging in 1919 als enthousiast zionist naar Jeruzalem. Hij werd verslaggever en had veel contacten zowel met Arabische leiders als lokale Arabische jongemannen.
In de ogen van zionisten was De Haan een bedreiging door zijn kritische houding tegenover de zionistische pioniers. De Haan klaagde hen aan omdat ze naar zijn inzicht te onachtzaam en zelfs te ruw omgingen met de belangen van de Arabische bevolking. Hij schreef daarover felle stukken in het Handelsblad en in de Engelse pers.
In The Visitor van de jonge Israëlische regisseur Zvi Landsman staat de vraag centraal:
Wie gaf in 1924 de opdracht tot de moord op Jacob Israël de Haan?
In 1924 werd zijn noodlot beslecht. Door een fanatieke zionist uit de kringen rond Jabotinsky en Netanyahu (de vader van Bibi) werd de hoogbegaafde dichter, jurist en correspondent Jacob Israel de Haan doodgeschoten. Nooit eerder gepubliceerde audio-opnamen lossen na honderd jaar dit politieke moordmysterie op.
Naar Vriendschap Zulk Een Mateloos Verlangen, beeld courtesy EO
Zie de laatste Jacob Israel de Haan lezing uit 2024 terug van de literatuurkenners de hoogleraren Mary Kempering en Gilles Dorleijn.
En de bespreking van de film van Emile Fallaux over het lot van Jacob Israel de Haan: ‘Het eind dat niemand keren kan’.
The Visitor – Jacob Israel de Haan is op zondag 14 september te zien om 15.15 uur bij de EO op NPO 2.
NB De oorspronkelijk naam van deze documentaire is Jacob Israel de Haan: A Voice out of time. In Nederland echter mogen – zo vernam ik uit betrouwbare bron – titels niet meer dan 35 lettertekens hebben van de NOS. Vreemd en verwarrend … Maar dit is dus echt de trailer van The Visitor.
cover: Yudel Hirsch van Neturei Karta deelt anti-verkiezingsposters uit in de orthodoxe wijk MeaShearim in Jeruzalem.
Voor mij is de belangrijkste informatie die, dat het destijds – anders dan ik tot nu toe had aangenomen – niet om een opdracht van de anti-Zionistische organisatie ging, maar on die van een individuele anti-Zionist.