Tal van Joodse sporters hebben zich vanaf het begin van de oorlog laten gelden in knokploegen en later in verzetsgroepen. Voetbalscheidsrechter Leo Horn ging echter zijn eigen weg. Dit verhaal is gebaseerd op de bijdrage van Jurryt van de Vooren Mijn naam is Leo Horn en ik ben Jood in Gezichten van Joods Verzet.1
De Kristallnacht van 9 op 10 november 1938 is voor Leo Horn de aanleiding om zich niet zonder verzet neer te leggen bij een dreigende nationaal-socialistische overheersing. Op de winkel van zijn oom Alfred in Essen stond Juden Hunde nicht geliebt gekalkt. Alle honden van Leo’s oom werden tijdens deze nacht doodgeschoten.
In 1942 geeft Horn uitvoering aan zijn voornemen zich te verzetten door zich aan te sluiten bij een overvalteam in Amsterdam-Zuid.
Buurjongen Toon Hermans
Leo Horn werd in 1916 geboren in een Joods gezin met vier kinderen in Sittard. In hetzelfde jaar wordt ook Toon Hermans geboren, een buurjongen die een goede vriend van hem wordt. Als Leo 12 jaar is besluit zijn moeder Paula Levij (1882-1957) naar Amsterdam te verhuizen. Zij meent dat daar voor de kinderen betere toekomstkansen liggen. Vader Leopold (1879-1961) komt in de weekenden over. Leo noemt later de verhuizing naar Amsterdam zijn ‘eerste bevrijding’.
In het verzetsteam werkt hij samen met Kuki Krol, de vader van Ajax-international Ruud Krol. In het team kennen ze elkaars werkelijke naam niet. Voor de anderen is Leo ‘dr. Van Dongen’ of ‘ir. Varing’. Hij voert opdrachten uit als het verspreiden van kranten en pamfletten. Maar ook is hij betrokken bij aanslagen op hooggeplaatste SS-ers. Ook verzorgt hij onderduikadressen voor onder anderen zijn ouders en zijn jongste broer George (1925-2019). Zijn oudste broer Edcar (1908-1943) en zus Sophie (1910-1999) worden opgepakt. Sophie heeft, in de woorden van Leo, oog in oog gestaan met Joseph Mengele, maar heeft uiteindelijk de oorlog overleefd. Als hij kort na de Bevrijding haar verrader tegen het lijf loopt, trakteert hij hem op een stevige klap. Leo’s broer Edcar Leopold werd verraden en net als zijn vrouw Catharina Levie vermoord in Sobibor.
Vrije Groepen Amsterdam
Leo verzwijgt in de oorlog niet alleen zijn werkelijke naam, maar ook zijn Joodse identiteit. Niet geheel zonder reden. Als vanaf 1943 nazi-Duitsland op de slagvelden wordt teruggedrongen, worden er vanuit verschillende verzetsorganisaties pogingen tot samenwerking ondernomen. Dat leidt tot de oprichting van de Vrije Groepen Amsterdam.
Ben Braber geeft in zijn studie over Joods Verzet aan dat deze organisatie, bestaande uit circa 350 mensen, van wie zo’n zeventig met een Joodse achtergrond, zich in het bijzonder toelegt op de zorg voor onderduikers.2 Maar soepel verloopt de samenwerking niet, omdat er in de organisatie een anti-Joods sentiment wordt ervaren. Dat is Leo ook niet ontgaan.
Na de oorlog geeft Horn als voorbeeld de opmerking van één van zijn verzetskompanen: “Hij fluisterde me in toen een oude vrouw uit haar bovenhuis werd getakeld: ‘Zouden Joden ook het lef hebben te doen wat wij doen?’ Dat was iemand die verder toch echt wars was van antisemitisme.”
Na de Bevrijding gooide hij in een bijeenkomst van zijn verzetsgroep zijn ‘vermomming’ af. “Ik ben niet dokter van Dongen, niet ingenieur Varing. Mijn naam is Leo Horn en ik ben Jood.” De groep hoorde hem verbluft aan, zweeg of huilde, herinnerde hij zich later. Hij bleef met ze bevriend, want “zij meenden het allemaal niet zo kwaad.”
Burgemeester Van Thijn reikt het Verzetsherdenkingskruis uit aan
oud-scheidsrechter Leo Horn op 27 februari 1984.
Engeland-Hongarije
Leo voetbalde in Amsterdam bij Wilhelmina Vooruit (WV) dat veel Joodse leden telde. De club fuseerde in 1956 met de fusieclub Hortus-Eendracht Doet Winnen tot WV-HEDW. Vanwege een blessure ontwikkelt hij zich vanaf 1934, 17 jaar oud, tot scheidsrechter. De eerste wedstrijd wordt een drama. De spelers beschouwen het eindsignaal als het hoogtepunt van de dag. Deze ervaring heeft een langdurige internationale carrière niet in de weg gestaan.
In 1951 fluit hij op Wembley de wedstrijd Engeland-Hongarije, door de bezoekers tot ieders verrassing met 3-6 gewonnen. Engeland, de grondleggers van het voetbal, in eigen land overduidelijk afgetroefd. Later geeft hij toe dat hij zelfs een zuiver Hongaars doelpunt heeft afgekeurd. Er volgen daarna nog meer belangrijke wedstrijden zoals in 1962 de Europacupfinale tussen Real Madrid en Benfica in het Olympisch Stadion in Amsterdam.
Nergens bang voor
Leo was op het voetbalveld een grote persoonlijkheid, die gezag uitstraalde. Hij maakte daarbij duidelijk dat hij nergens bang voor was. Zoals hij dat ook in het verzet was. Want dat Joden van nature laf zouden zijn, zoals ook in verzetskringen hier en daar werd gedacht, was in zijn ogen een sprookje. Maar een held voelde hij zich echter ook niet. “Je wordt niet als held geboren”.
In 1995 overleed hij aan de gevolgen van een beroerte in een ziekenhuis in Amstelveen.
- Gezichten van Joods verzet – Veertig schetsen van Joden in verzet,
een uitgave van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie (NKvJG)
onder eindredactie van Jeroen Sprenger, Amsterdam 2020. Het boek is digitaal te bestellen via de website van de NKvJG. - Ben Braber, Individuals and small groups in Jewish Resistance to the Holocaust – A Case Study of a Young Couple and their Friends. – London / New York / Anthem Press / 2023
cover: Illegale pers, Verzetsmuseum Amsterdam, foto Bloom
Geef als eerste een reactie