In Robs DS branden alle rode waarschuwingslampen, inclusief de rode STOP-lamp. Die aangeeft dat alle hydraulische systemen falen. Terwijl we het over dat falen hadden, glijdt de DS terug het bruggetje af en knalt op de auto achter ons.
“Doel van het leven is het leven zelf, verkeer is bijzaak”, zo dacht mijn vader Rob Aussen (1938-2024).
Een tweeluik naar aanleiding van mijn boek ‘Toch weer naar Amsterdam’. Over hoe de oorlog een familierelatie kan verzuren, en wat het Nationaal Archief kan bijdragen aan inzicht over wat werkelijk is gebeurd.
Verzamelaar
Mijn vader was kunstenaar, kunsthandelaar en voor alles verzamelaar. Hij wantrouwde mensen met macht.
Ook het huwelijk paste hem niet. Alles wat neigt naar ‘burgerlijkheid’ diende te worden vermeden. Het moest in het Haagse kraakpand kunnen tochten, en water dat langs de muren en soms elektriciteit stroomde, werd geaccepteerd. Nog een voorbeeld: direct nadat ik was geboren, waren er permanent vrienden en gezelligheid in huis, of mijn pas bevallen moeder dat nu kon hebben of niet.
Ik was me er allemaal niet van bewust: mijn moeder ontvluchtte het kraakpand toen ik drie maanden oud was. Inmiddels was Robs leven ingehaald door de oorlog.
Kampbeelden
Vermoedelijk raakte hij uit balans door de vele filmbeelden uit de kampen die hij rond 1960 in de bioscoop bekeek. Hij werd er zo door beheerst dat hij tijdens een ruzie met mijn moeder de gaskraan opendraaide. Dat was het einde van het huwelijk, hoewel hij die kraan ook weer dichtgedraaide.
Mijn vaders ouders werden in juli 1943 vermoord in Sobibor. Daar kwam Rob zelf pas in 1948 achter: de tantes die hem en zijn zusje na de oorlog opvingen, dachten er goed aan te doen om hem niet te informeren.
Onbedoeld vond hij de drie jaar oude brief van het Rode Kruis waarin de dood van zijn ouders werd bevestigd. Dat kleurde zijn gebrek aan vertrouwen in mensen en macht.
Natuurlijk is het niet te bepalen hoe zijn wereld zonder die oorlog zou zijn geweest, maar een paar ervaringen tekenden hem beslist. Zoals zijn koffertje met kleren en een beertje dat meteen door het eerste onderduikgezin werd ingepikt. En hij dacht als vijfjarige dat het zo hoorde. Dat alles wat hij bezat kon worden afgepakt in een nieuw huis.
De man met de baard
Toen ik drie jaar oud was, heb ik hem een keer gezien bij mijn grootouders waar we toen woonden. Ik had geen idee van wat een vader was. ‘De man met de baard’ had een cadeautje gebracht, en ik merkte dat mijn moeder en grootouders erg onrustig waren van het bezoek.
In 1965 trouwde mijn moeder opnieuw, en deze vader wilde ik dus absoluut niet. Het huwelijk zou tien jaar duren, en dat was heel lang. Hoewel ik er wel twee broers aan over hield.
Toen het echter voorbij was, en ik inmiddels had begrepen dat die ‘man met baard’ mijn biologische vader moest zijn, besloot ik dat er dan maar eens kennisgemaakt moest worden. Hij woonde in Amsterdam, en we spraken af op het station. Filmwaardig moment, hoe we kennismaakten: twee hipsters met lang haar en marktbontjassen die elkaar tussen de reizigers ontwaarden.
Vader-ervaringen
Was het leuk? Ja. Al zat ik niet te wachten op het inhalen van vader-ervaringen, want ik had best genoeg gevader meegemaakt. Rob wilde dat eigenlijk wel, hoewel hij, als er een ‘wekelijkse bezoekjes-routine’ zou zijn opgebouwd, zich daar waarschijnlijk geen raad mee had geweten: hij wilde zich graag verbonden voelen met mensen, maar als het gebeurde, dan mislukte het uiteindelijk toch. En ja, ook wij mislukten: ik kwam steeds minder op de afspraken. En we kregen ruzie. Ik zag hem jaren niet.
Tot mijn neef belde dat het ‘niet zo goed ging met Rob’. Wilde ik hem nog zien, voordat dementie hem wegnam? We spraken elkaar bij mijn neef thuis, en we spraken af dat we de dagen maar moesten nemen zoals ze kwamen. We praatten niets uit. Wat in ons geval prima was, wat was er nou eigenlijk?
En toen? We hadden eigenlijk de leukste tijd sinds onze kennismaking. De oorlog deed nauwelijks meer mee.
Volgende week: de ‘erfenis’ in het Nationaal Archief
‘Toch weer naar Amsterdam’ is een boek over Joods trauma, dementie, regenachtige familierelaties en optimisme. Over hoe het leven rare grappen met je uithaalt.
Het boek is voor € 17,90 te koop bij de boekhandel of via Positon Uitgevers, Boschlaan 12, 5591HJ Heeze, december 2025.
cover: Man met Fluit, tekening van Rob Aussen
Geef als eerste een reactie