Het grote trauma van Rotterdam was en is het bombardement van 14 mei 1940. De nazi’s maakten die dag tot scheidslijn: Nederland gaf zich over en werd bezet. Vervolgens maakten de Rotterdammers deze lijn tot een vrijwel ondoordringbare muur. Het devies werd: niet terugkijken, maar vooruit kijken. In de stad van mijn jeugd, de jaren zeventig, was de herinnering te pijnlijk aan wat ooit was.
Zo’n zeventien jaar geleden besloot ik, twee jaar nadat ik begonnen was met Joodsamsterdam.nl dat het tijd was om over het Joodse erfgoed van Rotterdam te gaan schrijven. Die geschiedenis van de havenstad waarin ik werd geboren op de kaart zetten leek me nog een grotere uitdaging. Er waren bij het schrijven obstakels, maar Joods Rotterdam moest een plek krijgen binnen de historiografie.
Rotterdam, een stad met een bruisend Joods verleden.
Een zoektocht van zeventien jaar heeft geleid tot een beeld van een stad met een bruisend Joods verleden. De mensen die er woonden, de Zandstraatbuurt met tien procent Joodse inwoners, artiesten, de vele synagogen, de Oost-Joden, de filmindustrie, de ontwikkeling van de haven en de landverhuizers. Het werd het verhaal over een heel ander Joods leven dan Amsterdam, Den Haag of welke stad dan ook in Nederland. Het werd het verhaal over een stad waar voor de Sjoa zo’n 11.000 tot 12.000 inwoners Joods waren.
Straatarme Oost-Europeanen
De Maasstad speelde in het leven van nog veel meer Joden een rol. Het contingent landverhuizers, vaak straatarme Oost-Europeanen die op de vlucht waren voor economisch achterstelling en pogroms verbleven tijdens hun laatste Europese dagen in Rotterdam voordat ze met de Holland Amerika Lijn of de Uranium Steamship Company de oversteek maakten.
Historici kibbelen nu nog over Oost-Europese Joden die in Rotterdam bleven wonen. Was Rotterdam hun doel en zagen ze daar een mogelijkheid om hun leven vorm te geven? Met Abraham Tuschinski als voortrekker die eerst Hotel Polski in Rotterdam stichtte – een koosjer hotel voor landverhuizers – kwam de filmindustrie in Nederland op. Het gros van de bioscopen in Rotterdam had een Joodse Oost-Europese directie en Rotterdam, niet Amsterdam, werd de filmstad van Nederland. Goedkoper vermaak dan theaters, passend bij de arbeidersstad die Rotterdam was.
Rotterdam werd wereldhaven op initiatief van een Joodse Rotterdammer.
Rotterdam was een arbeidersstad, en dat was vooral te danken aan de haven. Die haven kreeg een boost door de opening van de Nieuwe Waterweg in 1872. Een snellere verbinding tussen stad en kust, en die stad schreeuwde om een goede haven. Lodewijk Pincoffs deed met zijn Rotterdamsche Handelsvereeniging de stap naar voren en ontwikkelde havens op Feijenoord.* Het begin van Rotterdam als wereldhaven op initiatief van een Joodse Rotterdammer.
En zo zijn er honderden verhalen over Joods Rotterdam. Dankzij het boek En wie niet springt… dat deze week wordt gepresenteerd, zijn we aangekomen bij Feyenoord, de wijk die haar naam gaf aan een voetbalclub.
*Feijenoord of Feyenoord? De club is in 1908 opgericht als Wilhelmina, later Hillesluise Football Club (HFC) en heette vanaf 1912 Feijenoord naar de Rotterdamse wijk Feijenoord (met lange ij). In 1973 besloot de club de schrijfwijze te veranderen in Feyenoord, omdat de ij vaak problemen opleverde in het buitenland. De wijk in Rotterdam heet nog steeds Feijenoord met ij, maar de voetbalclub heet dus Feyenoord met y.
Feyenoord en Sparta
Zowel Feyenoord als Sparta, die andere bekende Rotterdamse club, kenden tientallen Joodse leden bij de aanhang en ook enkele spelers. En naast deze twee voetbalverenigingen was er zelfs een Joodse sportvereniging in Rotterdam met een voetbalafdeling, Zaoth.* Dus voetbal was voor Rotterdamse Joden van belang.
*zie over Zaoth: zie Joods Erfgoed Rotterdam
Voor het Grote Trauma
Rotterdam had moeite om te kijken naar de tijd van voor het grote trauma. Stapje voor stapje krijgt de geschiedenis weer een plek. De Maasstad had ook grote moeite om te kijken naar de Joodse geschiedenis. Ook voor die geschiedenis ontstaat nu ruimte.
Met de publicatie van het boek En wie niet springt…. gaat Rotterdam de confrontatie aan met het Joodse verleden van voetbalclub Feyenoord waar voorheen in het naoorlogse discours geen plek voor was.
En wie niet springt….
Over Feyenoord, Joden en de strijd tegen antisemitisme
ISBN 9789083320489
Uitgave: Studio Rashkov in samenwerking met Loods 24 en Joods Kindermonument
Formaat: 215 x 140 mm
Prijs: € 22,50
18 september 2025:
Boekpresentatie in De Kuip 18 september
info bij Studio Rashkov
Zie ook de publicaties in deze krant: Feyenoord is ook een Jodenclub
En wie niet springt: hoe Feyenoord antisemitische spreekkoren bestreed
cover: Zaoth-Revue, Rotterdam
Geef als eerste een reactie