Shaul Magid: tegenspraak-Zionisme is niet anti-Israël

De Amerikaanse hoogleraar en rabbijn Shaul Magid onderzocht vanaf jonge leeftijd zijn joodse identiteit via chassidim, de settlersromantiek, de moderne orthodoxie naar een kabbalistische vorm van eigentijds jodendom. Zijn intellectuele zoektocht ging via identiteit in de post-etnische samenleving naar zijn recente boek: The Necessity of Exile (2023). De Vrijdagavond publiceert het lange interview van Hertog in vijf delen. In deel 1 maakten we kennis met Magid en zijn zoektocht: De noodzaak van exil.
Het volledige interview verscheen oorspronkelijk in The Sun als Long Shadows, Shaul Magid on the Evolution of Zionism and Israel en is hier in het oorspronkelijke Engels te lezen: Long Shadows.

Tegenspraak-Zionisme

Hertog: Uw nieuwste boek heeft behoorlijk wat opschudding veroorzaakt binnen Joods-Amerika. Kunt u uw argument tegen de Zionistische ideologie uitleggen en hoe mensen uw concept van ‘counter-Zionism’ (tegenspraak-Zionisme) verkeerd hebben begrepen?

Magid: Ik definieer tegenspraak-Zionisme als anti-Zionisme dat niet anti-Israël is. Vanuit mijn perspectief heeft het Zionisme zijn werk gedaan: ondanks alle problemen heeft het een levensvatbaar alternatief thuis gecreëerd voor Joden die uit een instortend Europa vluchtten. 

In deze serie interviewt Judith Hertog rabbijn Shaul Magid. Het artikel verscheen oorspronkelijk in juli 2025 in het Amerikaanse magazine The Sun en is door Wanda F Bloemgarten ingekort en vertaald naar het Nederlands. 

Maar ik denk dat het Zionisme in de kern een etno-nationalistische ideologie is die in een land waar bijna 25 procent van de burgers geen Joden zijn – en bijna de helft van de bevolking Palestijns is als je Gaza en de Westelijke Jordaanoever meerekent – geen werkelijk rechtvaardige samenleving kan creëren. Dat het Zionisme uiteindelijk is getransformeerd in deze radicale, rechts-extreme ideologie was misschien niet onvermijdelijk, maar vanaf het begin wel zeer waarschijnlijk.

Hertog: Dus u vindt dat het ideaal van het Zionisme opzij geschoven moet worden?

Magid: Ik zal het zo zeggen: ik zou blij zijn als het Zionisme simpelweg ruimte zou maken voor niet-Zionisme of zelfs anti-Zionisme. Ik vind niet dat het Zionisme, als ideaal, helemaal zou moeten verdwijnen. Er zullen altijd mensen zijn die Zionist zijn, inclusief linkse Zionisten, en voor mij is dat prima. Mensen mogen zelf kiezen welke identiteit ze willen aannemen. Wat mij stoort, is dat het Zionisme geen ruimte laat voor iets anders dan zichzelf.

Het doel van het project waar ik samen met sommigen op de Joodse linkerflank bij betrokken ben, is niet om het Zionisme uit te wissen of te beweren dat het onwettig is, maar om duidelijk te maken dat er ruimte moet zijn voor mensen die hun Joodse identiteit niet willen verbinden aan de Israëlische natiestaat en die gewoon hun leven willen leiden als Joden in de diaspora.

Nationalisme verdringt het Jodendom

In een groot deel van de Joods-Amerikaanse belevingswereld vrees ik dat nationalisme het Jodendom verdringt of al verdrongen heeft; tegenwoordig betekent het, om in de Verenigde Staten als Jood een goede reputatie te hebben, dat je Zionist bent. Israëlisch nationalisme is voor veel mainstream Joden in Amerika een vervanging geworden voor religie, en dat vind ik betreurenswaardig, onaangenaam en, naar mijn mening, ongezond voor zowel het Joodse volk als het Jodendom zelf.

Deze Amerikaanse Joden kiezen er niet voor om in Israël te wonen. Ze kunnen erheen gaan als ze dat willen, maar dat doen ze niet. Toch neemt het onderwerp bijna alle ruimte in bij discussies over de Joodse religie en dat beschouw ik als een ramp voor de traditie waaraan ik mijn leven heb gewijd.

Hertog: U groeide op in een seculier, links georiënteerd Joods gezin in New York. Hoe bent u er als jonge man toe gekomen om religieus Zionisme te omarmen?

Magid: Ik groeide op in de jaren zestig en zeventig en voelde me erg aangetrokken tot de tegencultuur. In het midden tot eind jaren zeventig, toen de Nieuwe Linkse beweging overging in New Age-spiritualiteit, woonde ik in een kleine gemeenschap in New Mexico. Ik studeerde acupunctuur, shiatsu en dat soort dingen en raakte toen geïnteresseerd in Joodse spiritualiteit. Ik wilde naar Israël gaan, een plek waar ik nog nooit was geweest en waar ik weinig van wist.

Ik had er geen familie. De ouders van mijn vader waren socialisten die actief waren in Bundistische kringen. (De Bund was een seculiere, Joodse, anti-Zionistische socialistische arbeidersbeweging). Het was puur nieuwsgierigheid dat me naar Israël bracht.

Romantisch en oriëntalistisch

Ik kwam aan in Jeruzalem toen ik negentien was en raakte bevriend met een groep jongemannen van mijn leeftijd die aan een jesjiva studeerden. Het was allemaal heel romantisch en oriëntalistisch, en ik nam het volledig over. Ik dacht dat ik het antwoord op al mijn vragen had gevonden. [Lacht.] Ik maakte de overstap naar het ultraorthodoxe leven, begon alleen nog zwart-wit te dragen en liet mijn peijes groeien. Een aantal jaren pendelde ik heen en weer tussen chassidische gemeenschappen in Brooklyn en Jeruzalem. Ik bleef zo’n vijf à zes jaar in de ultraorthodoxe wereld.

In Brooklyn studeerde ik bij Dovid Din die mij in contact bracht met de Israëlische rabbijn Moshe Hirsch, leider van Neturei Karta, een anti-Zionistische ultraorthodoxe beweging. Ik bracht sjabbat-lunches door bij Hirsch thuis, in de ultraorthodoxe wijk Mea Sjearim in Jeruzalem. Hij was een vriendelijke man en probeerde me nooit voor zijn kring te winnen. Ik kreeg er een glimp te zien van een ouder Jeruzalem dat snel aan het verdwijnen was.

Oude Jisjoev

Neturei Karta werd in de jaren dertig opgericht door Amram Blau, een Jeruzalemse rabbijn die tegen de oprichting van een Joodse staat in Palestina was. Blau behoorde tot wat men de Oude Jisjoev noemde: de Joodse gemeenschap die al sinds de achttiende eeuw, onder Ottomaanse heerschappij, in het Land Israël woonde, lang voordat de Zionisten arriveerden.

De Oude Jisjoev was fel gekant tegen het Zionisme. Neturei Karta probeerde zich zoveel mogelijk af te scheiden van de staat Israël. In Mea Sjearim, toen ik daar woonde, waren er nog bewoners die geen gebruik maakten van Israëlische elektriciteit. Ze hadden hun eigen generatoren. Ze reden niet in Israëlische bussen. Ze hadden geen Israëlisch staatsburgerschap. Toen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie werd opgericht, begonnen sommigen in Neturei Karta contact te zoeken met Yasser Arafat omdat zij zichzelf als deel van de Palestijnse zaak zagen. Uiteindelijk werd Moshe Hirsch adviseur voor Joodse zaken bij de Palestijnse Autoriteit.

Hertog: Wat zijn de theologische redenen voor deze ultraorthodoxe afwijzing van het Zionisme?

Magid: Volgens hun opvatting is het Gods plan dat de Joden in ballingschap leven tot de komst van de Messias. Zelfs wonen in het Land Israël betekent voor hen nog steeds leven in ballingschap. Dit was eigenlijk de standaard Joodse theologie waaraan de meeste Joden zich hielden tot de opkomst van het Zionisme. Vanuit hun perspectief was het Zionisme ketters en afwijkend omdat de Zionisten in feite zeiden: “We gaan niet op de Messias wachten. We nemen het heft in eigen handen.” De mensen van de Oude Jisjoev hielden niet minder van het land dan de Zionisten. Het onderscheid maken tussen het land en de staat sprak me toen erg aan, en dat doet het nog steeds.

Hertog: Heeft die ultraorthodoxe, anti-Zionistische visie uw huidige denken beïnvloed?

Magid: Ja. Ik ben het uiteraard niet langer eens met de theologische uitgangspunten van die positie, anders zou ik nog steeds in die wereld leven. Maar het biedt een alternatief model van Jodendom dat de overheersende opvatting uitdaagt dat Zionisme in lijn is met de Joodse traditie. Tegenwoordig wordt Joods anti-Zionisme als vreemd beschouwd, terwijl het in werkelijkheid diep geworteld is in een Joodse bewustzijnstraditie die duizenden jaren teruggaat. Voor hen is het land Eretz Yisrael (het Land Israël) en is de staat een kunstmatige implantatie op dat land.

Hertog: Wat bracht u ertoe om de ultraorthodoxe wereld te verlaten en religieus-Zionistisch kolonist te worden?

Magid: In de jaren tachtig woonde ik weer in Jeruzalem en begon me te vervreemden van de xenofobie in de ultraorthodoxe gemeenschap, van haar isolement ten opzichte van de rest van de wereld en haar misogynie – zaken die moeilijk te verdragen zijn voor iemand die in liberaal New York is opgegroeid. Ik hield nog steeds van de traditie, maar de sociale structuur paste niet meer bij me. Ik begon buiten de jesjiva te kijken en ontdekte de geschriften van Rav Kook (de vader van het religieus Zionisme)].

Kleine, idealistische gemeenschappen

Ik raakte gefascineerd door het romantische ideaal van de vroege kolonistenbeweging en het idee van een Groot-Israël dat al het grondgebied omvatte dat in 1967, na de Zesdaagse Oorlog, onder Israëlisch gezag was gekomen. Ik ben nooit daadwerkelijk kolonisator geworden, maar mijn toenmalige vrouw en ik hebben wel gekeken naar mogelijkheden om naar een nederzetting te verhuizen. De nederzettingenbeweging was toen nog erg jong, het voelde allemaal erg opwindend en had een sterke spirituele dimensie. Veel nederzettingen die nu steden zijn, waren toen kleine, idealistische gemeenschappen.

We hadden het gevoel dat we op de rand van de geschiedenis leefden. De religieus-Zionistische gemeenschap geloofde dat de nederzettingenbeweging deel uitmaakte van een goddelijk plan en dat God voor alles zou zorgen. Het geweld en de militantie die je nu in de nederzettingenbeweging ziet, bestonden toen ook, bijvoorbeeld in de Joodse Ondergrondse beweging, maar werden minder getolereerd en kwamen minder vaak voor. Dit was de eerste periode na de machtsovername door de rechtse Likoed in 1977 en er heerste groot optimisme dat de verlossing aanstaande was. De kolonisten wonnen de ideologische strijd. Het geweld nam toe toen dat optimisme over verlossing afnam en de discussie over ‘land voor vrede’ opkwam.

wordt vervolgd

Het interview verscheen oorspronkelijk als Long Shadows, Shaul Magid on the Evolution of Zionism and Israel en is hier – in een veel uitgebreidere versie – in het Engels te lezen: The Sun Magazine. 

cover: Shaul Magid dank aan Harvard Divinity School