Als je alija maakt, verschuift er van alles, de kalender, de taal, de rituelen. Waar ik vroeger op 4 mei stilstond bij de oorlog, is het hier Jom HaSjoa die mij raakt.
Dit jaar organiseer ik samen met het Elah Centrum de jaarlijkse herdenking voor de Nederlands-Israëlische gemeenschap. En terwijl ik in Tel Aviv bezig ben met de laatste voorbereidingen, is ook mijn familie in Nederland intensief betrokken bij herdenken.
Vooral mijn moeder, Simone Haller. In het boek ‘Na de Oorlog’ van Saskia Goldschmidt is een aangrijpend hoofdstuk gewijd aan onze familiegeschiedenis.*
Het vertelt het verhaal van mijn overgrootmoeder Sara Bacharach, bloemenverkoopster op het Rembrandtplein en alom bekend als tante Saar, en haar zoon Simon. Simon werd verraden door de beruchte crimineel Dries Riphagen en uiteindelijk vermoord in Auschwitz. Saar overleefde Bergen-Belsen, maar verloor meerdere kinderen in de oorlog. In Amsterdam is inmiddels een brug naar haar vernoemd: De tante Saarbrug.
Sinds het uitkomen van het boek verzorgt mijn moeder samen met Goldschmidt boekbesprekingen door het hele land. Daarnaast treedt ze op als gastspreker via de Stichting Na de Oorlog. Om het verhaal door te geven. Om het zwijgen van vroeger te doorbreken.
*Zie de bespreking van dit boek door Eva van Sonderen: Er hing een wolk van verdriet boven haar naoorlogse familie
Immense puzzel
Voor mij voelt dat verleden als een immense puzzel die ooit in stukken uiteen is gevallen. We wisten vaag welke dingen waren gebeurd, maar in vergelijking met anderen wisten we nooit precies wat. Mijn opa sprak er nooit over. Nu, elk jaar, met elk nieuw verhaal, stukje informatie of met het terugvinden van een verloren familielid, valt er weer een stukje op z’n plek.
Bij het Elah Centrum kiezen we ieder jaar voor de herdenking een thema. Dit jaar is dat ‘In andermans Handen’, over de ervaring van overgeleverd zijn aan de wil van een ander. Een thema dat helaas opnieuw pijnlijk actueel is.
Toen Or Levy werd vrijgelaten uit de tunnels van Hamas, was een van zijn eerste vragen: ‘Is Hersh Goldberg-Polin ook vrij?’ Die ene vraag, op dat allereerste moment van vrijheid, raakte me diep. Later vertelde Or dat Hersh hem moed had gegeven, daar in het donker, met een zin van psycholoog en Holocaustoverlevende Viktor Frankl: ‘Als je weet waarvoor je leeft, kun je bijna alles verdragen.’ Een zin uit een andere oorlog, die ook nu weer betekenis krijgt.
Holocaustoverlevenden en gegijzelden
Het Elah Centrum biedt sinds 1979 steun aan Holocaustoverlevenden, hun partners en inmiddels ook hun kinderen en kleinkinderen. Sinds 7 oktober begeleiden we daarnaast families van gegijzelden, teruggekeerde soldaten en overlevenden van de aanval op Nova. Ik sprak met Yaela Cohen van Elah over wat we hebben geleerd van vroeger.
,,Dat mensen die iets ingrijpends meemaken, zo snel mogelijk hulp nodig hebben’’, antwoordt Yaela, “dat hun verhaal gehoord moet worden, door iemand die écht luistert. Een vriend, een familielid, of een professional.
En: “Vroeger moesten overlevenden vaak zwijgend verder. Nu krijgen teruggekeerde gegijzelden erkenning, zeggenschap, respect. Dat is een groot verschil.”
Voor mij is herdenken elk jaar opnieuw betekenisvol. Sinds ik bij Elah werk is het extra waardevol geworden om dat samen te doen.
Na jaren waarin vooral mijn Israëlische identiteit groeide, voelt het helend om ook mijn Nederlands-Israëlische identiteit te omarmen. Niet óf-óf, maar én-én.
Herdenking 24 april, te volgen via zoom
Samen herdenken. In twee talen. Op twee plekken tegelijk, daar én hier.
De herdenking van het Elah Centrum vindt plaats op donderdag 24 april om 10.00 uur (9.00 uur Nederlandse tijd) in museum ANU in Tel Aviv en is ook live te volgen via Zoom.
Herkenbaar. Het hebben van twee nationaliteiten kan heel verrijkend zijn en veel inzicht geven, ook al is het niet altijd makkelijk. Succes en sterkte met de herdenking. Ik ben erbij via zoom.