In de aula Clementina van het Apostolisch Paleis neemt paus Leo XIV de gelukwensen in ontvangst voor zijn net begonnen pontificaat. Hij verwelkomt delegaties van andere religies in audiëntie.
Milo Hasbani, vicevoorzitter van de Unie van de Italiaanse Joodse Gemeenschappen (UCEI), overhandigt de nieuwe Paus het gele lintje, symbool van de Bring Them Home campagne, en bepleit zijn inzet bij de bevrijding van de door Hamas op 7 oktober 2023 gegijzelden en bepleit de strijd tegen het antisemitisme.
Drie hoofddeksels
Op de foto van deze ontmoeting zien we drie hoofddeksels waarvan er één het onderwerp van gesprek lijkt te zijn tussen de twee heren. We zien het moment waarop rabbijn Noam Marans, hoofd interreligieuze dialoog van het American Jewish Committee (AJC), een honkbalpet overhandigt aan Leo XIV. Valt de honkbalpet, vergeleken met het kalotje van de paus en het keppeltje van de rabbijn niet een beetje uit de toon?
Volgens Marans is dit niet het geval. Integendeel, de rabbijn heeft een lange diplomatieke ervaring en weet hoe iemands symphatie te winnen. De zwarte pet is een hoofddeksel van de Chicago White Sox, de honkbalclub afkomstig uit de stad waar de toegewijde Sox-fan paus Robbert Prevost werd geboren.
Maar de foto toont iets wat het vriendelijke petje onbarmhartig naar de dug-out verwijst: de AJC brochure Translate Hate. De editie die rabbijn Marans in de handen van Leo XIV legt, is een boekje van 64 pagina’s dat in samenwerking met de United States Conference of Catholic Bishops (USCCB) is gerealiseerd.
Waarom overhandigde rabbijn Marans deze brochure aan de paus? Ik zie minstens twee motieven.
Dialoog
De staf van de paus reageerde zeer snel. Rabbijn Marans kreeg met enkele andere Joodse leiders per kerende post een brief van Leo XIV waarin hij met de hulp van de Almachtige plechtig belooft ‘… to continue and strengthen the Church’s dialogue and cooperation with the Jewish people in the spirit of the Second Vatican Council’s declaration Nostra Aetate.’
Maar daar bleef het niet bij. In zijn toespraak in de Clementinazaal richtte paus Leo XIV zich tot alle delegaties, maar de twee monotheïstische religies kregen iets meer aandacht. Tot de Joodse delegaties sprekend, uitte hij het voornemen de dialoog voort te zetten. Ik citeer zijn woorden:
‘Vanwege de Joodse wortels van het christendom hebben alle christenen een speciale band met het jodendom. De Consulaire Verklaring Nostra aetate (n. 4) onderstreept de grote spirituele erfenis die de joden en christenen gemeen hebben en bepleit wederzijdse kennis en waardering. De theologische dialoog tussen christenen en joden is van blijvend belang en ligt mij na aan het hart. Ook in deze moeilijke tijden, die worden gekenmerkt door conflicten en door onbegrip, is het nodig onze dialoog krachtig voort te zetten.’
In de eerste drie zinnen van dit citaat herneemt Leo XIV enkele kernbegrippen uit de Verklaring, terwijl hij met de woorden ‘deze moeilijke tijden’ het vlak van de theologie verlaat en voorzichtig verwijst naar de werkelijkheid van alle dagen.
Zestig jaar Nostra Aetate
Ongetwijfeld komt de dialoog terug op 27 tot 29 oktober 2025 als aan de katholieke Universiteit Gregoriana in Rome een driedaags symposium over zestig jaar Nostra Aetate zal worden gehouden.* We zullen dan zien welke plaats er wordt ingeruimd voor het gesprek tussen de Joden en de katholieke kerk. Wat er in de komende maanden in het Midden-Oosten gebeurt, zal zeker niet zonder invloed zijn tijdens die bijeenkomst.
*Nostra Aetate (In onze tijd) is een verklaring van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) over de verhouding van de katholieke kerk tot niet-christelijke godsdiensten.
Doelen van Translate Hate
Op 8 mei wensten de Italiaanse Joden Leo XIV geluk met zijn verkiezing tot opvolger van Petrus en ook rabbijn Noam Marans stuurde dezelfde dag nog zijn gelukwensen. De felicitaties gingen gepaard aan het verzoek om zowel de Joods-christelijke dialoog als de strijd tegen het antisemitisme voort te zetten.
Illustraties uit Translate Hate
Met de brochure Translate Hate beoogt de American Jewish Committee (AJC) aan mensen die sociale media gebruiken uit te leggen wat antisemitisme is. (De tekst stoelt op de bekende, maar niet onomstreden IHRA Working Definition uit 2016.) Daarom is niet de papieren, maar de online versie het belangrijkste instrument waarmee de AJC de dertig procent van adolescenten en volwassenen Amerikanen wil bereiken die volgens onderzoekers niet weten wat term betekent of er zelfs nooit van hebben gehoord.
De samenstellers bieden een geïllustreerde lijst met zestig termen of woordgroepen die volgens een vast stramien worden uitgelegd: eerst de betekenis van het woord en vervolgens de toelichting ‘waarom’ of ‘in welke gevallen’ het om antisemitisme gaat. De zestig begrippen en de inzichtelijke uitleg omvatten het overgrote deel van het taalkundige wapenarsenaal van de antisemieten en is daarom alleen al de moeite van het kennisnemen waard.
De nauwkeurige beschrijving en toelichting kan men opvatten als een ‘vertaling’ in een andere voor wellicht meer mensen begrijpelijke taal, die hen in staat stelt inzicht te verwerven in een weerbarstige materie. De term ‘vertaling’ past ook bij de uitleg van codewoorden, cijfers en symbolen waarvan antisemieten in hun communicatie gebruik maken. Kortom, een nuttig instrument dat behalve in de bestaande Engelse en Spaanse uitgaven ook in andere talen nuttig lijkt.
Het boekje voor Leo XIV
Na het Sox-petje legde rabbijn Marans de in december 2024 verschenen editie van de woordenlijst in de handen van de nieuwe paus. Deze uitgave kwam tot stand in nauwe samenwerking met de Amerikaanse bisschoppen en bevat een door hen geredigeerde toelichting bij tien lemma’s: blood libel, creatures, deicide, From the River to the Sea, Holocaust denial/distortion, Judas/30 pieces of silver, philosemitism, Satan, Semite, silencing.
Ongetwijfeld vergroot deze voor Amerikaanse katholieken bestemde uitgave het bereik van het glossarium, vooral als het document zijn weg vindt naar de parochies.
Nostra aetate mag dan een radicale ommekeer in de traditionele verhouding tussen christenen en joden hebben ingezet en velen de weg gewezen naar begrip en respect, het zou niettemin naïef zijn te verwachten dat daarmee voorgoed een einde kwam aan tweeduizend jaar opvoeding tot minachting van de joden.
cover: collage Bloom
Geef als eerste een reactie